[]

194 

 

səfərbərlik  ka mpaniyası  başlandı  və  ordunun  ali  idarəet mə  orqanlarında  əsaslı  struktur  dəyişiklikləri  aparıld ı.  Hə min  ilin 

mart ayında Baş ərkani-hərblə (Baş qərargahla) Ümu mi qərargah birləşdirilərək Azərbaycan Ordusunun Qərargahı yaradıldı. 

Mərkə zi tə minat və təchizat orqanları isə birləşdirilə rək Azərbaycan ordusu təchizat rəisinin idarəsi təşkil edildi. 

1920  il  bolşevik  işğalı  ərəfəsində  Azərbaycan  ordusunun  əsas  döyüş  hissələri  və  birləşmələri  aşağıdakılar  id i:  8 

alaydan ibarət iki piyada diviziyası,  3 alaydan ibarət süvari div iziyası və iki topçu briqadası. Bunlardan başqa, ordunun  bir 

sıra  yardımçı  hissə,  bölmə  və  müəssisələri  də  var  idi.  Hər  bir  piyada  alay ı  3  tabordan,  hər  bir  tabor  isə  dörd  piyada 

bölüyündən və bir pulemyot bölüyündən təşkil edilmişdi.  Hər pulemyot bölüyünün tərkibində  8 pulemyot var id i.  Bundan 

başqa, hər alayda bir süvari kəşfiyyat bölüyü, bir piyada kəşfiyyat bölüyü, bir istehkam bölüyü, bir rabitə-telefon bölüyü və 

bir qeyri-niza mi bölük var  idi. A layların ştat tərkibi onların hamısında eyni deyildi. Məsələn,  1-c i Cavanşir piyada alayın ın 

ştat tərkib i 2881 nəfər, 2-ci Zaqatala p iyada alayın ınkı isə 2834 nəfər idi. 

Süvari  alayları  üç  süvari  bölüyündən,  pulemyot  bölüyündən,  təlim  və  rab itə  ko mandalarından  ibarət  idi.  Süvari 

bölüyünün ştat tərkibi 356 nəfərdən, süvari alayının ştat tərkibi isə 744 nəfərdən ibarət id i. 

Topçu briqadaları  iki diviziondan təşkil edilmişdilər.  Bu divizionlardan biri yüngül topçu divizionu, digəri  isə dağ 

topçu divizionu idi.  Yüngül topçu divizionunda üç batareya,  dağ topçu divizionunda isə iki batareya vardi.  Hər batareyanın 

sərəncamına dörd ədəd top verilmişdi. 

1920  ilin  mart  ayında  bu  qüvvələr  bütünlüklə  Qarabağ  əməliyyatına  və  Ermən istanla  sərhəd  xəttində  irimiqyaslı 

erməni təcavüzünə qarşı  mübarizəyə səfərbər olundular.  Nəticədə, şima l sərhədinin  müdafiə sisteminin  zə iflə məsi bolşevik 

işğalı  üçün  daha  əlverişli  şərait  yaratdı.  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinin  süqutu  ilə  ölkənin  müstəqilliyinə  və  milli 

mənafe lərə   xid mət  edən  ordu  quruculuğu  yarımç ıq  qaldı.  Aprel  işğalından (1920)  dərhal  sonra  Cü mhuriyyət  ordusunun 

hissələri ləğv edildi, müstəqillik dövründə milli ordu üçün yaradılmış maddi-te xn iki baza isə talan olundu. 

AZƏRBAYCAN  ORDUS U  TƏCHĠZAT  RƏĠS ĠNĠN  ĠDARƏSĠ  -  Azərbaycan  ordusunun  təchizat  məsələlərini 

həll edən qurum.  Hərb i na zirlikdə təchizat sahəsində aparılan islahatlar nəticəsində 1920 il  ma rtın  15-də yaradılmışdı.Milli 

ordunun  təchizat  və  təminat  məsələlə rin i  mərkə zləşdirilmiş  şəkildə  həll  edən  bu  orqanın  tərkibinə  ləva zimat  idarəsi, 

istehkam  təchizat ı  idarəsi,  topçu  təchizatı  idarəsi,  hərbi-səhiyyə  hissəsi  rəisinin  idarəsi  və  hərbi-baytar  hissəsi  rəisin in 

idarəsi  da xil  idi.  Müstəqil  şəkildə  fəa liyyət  göstərdikləri  va xtdan  fərqli  ola raq,  yeni  strukturun  tərkibində  bu  idarələr  baş 

idarə  deyild ilə r.  Hərbi  na zirin  1920  il  15  mart  tarixli  ə mri  ilə  general-mayor  Məhə mməd  Mirzə  Qacar  Azərbaycan 

ordusunun təchizat idarəsinin rəisi təyin edilmişdi. 

AZƏRBAYCN  ORDUS UNUN  QƏRARGAHI  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyəti  ordusunun  ali  hərbi  idarəetmə 

orqanı.  Qoşun  hissələrinin  yaradılması,  ko mplektləşdirilməsi,  təlim-tərbiyəsi,  dislokasiyası,  daxili  təsərrüfat  xid mətlərin in 

qurulması və döyüş tapşırıq larının yerinə yetirilməsi işlərinə rəhbərlik edirdi.  Hərbi nazirin  1920  il  17 fevral tarixli əmrinə 

əsasən,  Baş  ərkani-hərb  və  Ümu mi  qərargah  birləşdirilmiş,  hər  iki  quru mun  funksiyaları  A zərbaycan  ordusu  qərargahına 

həvalə olunmuşdu. General-mayor Həbib bəy Sə limov Azərbaycan ordusu qərargahının rəisi təyin ed ilmişdi. 

Azərbaycan ordusu qərargahının strukturu belə id i: l.Növbətçi generalın idarəsi: a ) ü mu mi bölmə, b) təft iş bölməsi, 

c) pensiya bölməsi, ç) qeyri-nizami bölmə, d) nəşriyyat; 2.  General-kvartirmeyster idarəsi: a) əməliyyat-kəşfiyyat bölməsi, 

b) səfərbərlik bölməsi və  məhəlli qoşunlar şöbəsi, c ) hə rbi əlaqə lər (daşın mala r) bölməsi, ç ) niza mi və ü mu mi bölmə, d) 

rabitə ko mandası; 3. Hərb i topoqrafiya şöbəsi: a) xəritəçəkmə  bölməsi, b) anbar; 4. Hə rbi əd liyyə h issəsi; 5. Hərb i na zirliy in 

dəftərxanası:  a )  qanunvericilik  -kodifikasiya  bölməsi,  b)  maliyyə  bölməsi.Hərb i  na zirliy in  aparatı  da  da xil  olmaqla, 

Azərbaycan ordusu qərargahının ştatında 11 general, 33 qərargah zabiti, 25 baş zabit, 18 məmur və 270 əsgər, hə mçin in 16 at 

və 26 nəqliyyat vasitəsi var idi. 

 

Əd.: B., Aзepбaйджанская Демократическая  Pecnублика (1918-1920). Армия (документы и материаль), Б., 1998; Süleymanov 

M, Azərbaycan ordusu (1918-1920), B., 1998; yenə onun, M ehmandarov, B., 2000. 

 

AZƏRBAYCAN-OS MANLI    MÜQAVĠLƏLƏRĠ- (1918) - A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ilə Os manlı impe-

ratorluğu arasında bağlanmış sülh, dostluq və əməkdaşlıq müqavilələri. Batumda və Gəncədə bağlanmış bu müqavi- 

 

 

 

---

195 

 

 

 

---

196 

 

 

lələ rə  əsasən  iki  dövlət  arasındakı  sərhədlər,  ticarət,  poçt-teleqra f  əlaqələ ri  və  digər  iqtisadi-siyasi  məsələ lər  n iza ma  

salınırdı (bax Batum müqavilələri (1918); Batum müqaviləsinə əlavə sazişlər), 

"AZƏRBAYCAN   RES PUBLĠKAS ININ   1920  ĠL  ÜÇÜN  ÜNVAN-TƏQVĠMĠ"  - məlu mat-soraq kitabı. 

1919 il iyunun 28-də Azə rbaycan Höku məti rus və türk (A zərbaycan) dillərində mə lu mat kitabın ın nəşrini bəyənmiş və 

Parla mentə  hə min   toplunun  nəşri  barədə  qanun  layihəsi  təqdim  et məyi  qərara   almışdı  (ba x  "Adres-k alendar 

Azerbaydjanskoy Respublik i na 1920 qod"). 

AZƏRBAYCAN  TELEQRAF  AGENTLĠYĠ  (AZƏRTAc)  -  A zərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinin  dövlət 

informasiya orqanı. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mətin in 1919 il 3 mart tarixli qərarı ilə yarad ılmışdır. Hə-min  

qərara əsasən, əvvəllər Maarif  Na zirliy i yanında fəaliyyət göstərirdi. Sonra Poçt və Teleqraf Na zirliy inin s ərən-ca mına  

verilmiş,  yaln ız  1919  ilin  avqustundan  müstəqil 

fəaliyyətə  başlamışdı.  Hö ku mət  1920  il  fevralın  2-də 

poçt  və  teleqraf  nazirinin  təqdimatı  ilə  Azərbaycan 

Teleqraf  Agentliyinin  yaradılması  haqqında  yeni  qərar 

qəbul etmişdi. Qə rara əsasən agentliyin Əsasnaməsi və 

ştatı Parlament tərəfindən təsdiq edilənə qədər nazirlik 

onun  xərc lərini  radio  verilişlə rindən  əldə  olunan 

gəlirlə rin  hesabına  ödəməli  id i.  Belə liklə,  AZƏRTAc 

1920 

il 

martın 

1-dən  

Azərbaycan 

Xalq 

Cü mhuriyyətinin  Nazirlər  Şurası  yanında  müstəqil 

quruma  çevrilmişdi. 

Bu 

zaman  A zərbaycanın 

müstəqilliy i artıq Antanta dövlətləri tərəfindən de-fakto 

tanınmış,  Azərbaycan  Xalq  Cü mhuriyyətinin  xaricdə 

nümayəndəlikləri  yaradılmışdı.  Bakıda  isə  xarici 

dövlətlərin  diplo matik  nü mayəndəlikləri  fəaliyyət 

göstərirdi.  Xarici  dövlətlərlə  əlaqə  yaratmaq  üçün 

naqilsiz  teleqra f  aparatla rı  da  alın mışdı.  Agentliy in 

xəbərlə ri qəzetlə rdə dərc olunurdu. Hə m A zərbaycanın 

daxilində,  hə m  də  ölkə   xa ric ində  baş  verən  hadisələr 

operativ işıqlandırılırdı. Agentliyin axırıncı xəbərləri 

---