[]

368 

 

Azərbaycan  Respublikasının  Pre zidenti  (1993-2003).  Na xç ıvan  Pedaqoji  Te xn iku munu  bitirdikdən  sonra  1939-41  illə rdə 

Azərbaycan Sənaye İnstitutunun (indiki A zərbaycan Dövlət  Neft Akade miyası)  me marlıq fa kültəsində təhsil almışdır. 1941 

ildən Na xç ıvan Mu xtar Sovet Sosialist Respublikası (Na xç ıvan MSSR) Xa lq Da xili İşlər 

 

 

 

 

 

---

369 

 

 

 

---

370 

 

Komissarlığında və Naxç ıvan MSSR Xalq Komissarları Sovetində şöbə müdiri işlə mişdir. 1944 ilin mayında Na xçıvan Vilayət 

Partiya Ko mitəsi tərəfindən dövlət təhlükəsizliy i orqanla rına iş ə göndərilmiş, Len inqradda (indiki San kt-Peterburq) xüsusi ali 

təhsil a lmış, leytenantlıqdan general rütbəsinədək yüksəlmişdir. 1957 ildə Azə rbaycan Dövlət Un iversitetinin tarix fa kültəsini 

bitirmişdir. 1964 ildə Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası Nazirlər Soveti yanında Dövlət Təhlükəsizliy i Ko mitəsi sədrin in 

müavin i,  1967  ildə  isə  sədri  vəzifəsinə  irəli  çəkilmişdir.  Heydər  Əliyev  Dövlət  Təhlükəsizliyi  Komitəsində  fəaliyyəti 

dövründə bu mühüm strukturun azərbaycanlılaşdırılması üçün öz xalqı qarşısında misilsiz xidmətlər göstərmişdir. 

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkə zi  Ko mitəsinin (A KP M K)  iyul  (1969) p lenumunda Heydər  Əliyev AKP 

MK-nın  birinc i  katib i, MK-nin  büro üzvü seçilmişdir.  Bununla,  Heydər  Əliyevin  Azə rbaycana rəhbərliyinin  birinci  dövrii 

başlanmışdır.  Heydər  Əliyev  A KP  MK-nin  avqust  (1969)  p lenumundakı  məru zəsi  ilə  respublikada  xalq  təsərrüfatına  və 

mədəni  quruculuğa  rəhbərliy i  əsaslı  surətdə  yaxşılaşdırmaq,  dövlət  və  ə mək  intiza mını  möhkə mləndirmə k,  kadrla rın  

məsuliyyətini a rtırmağın  yeni  xəttin i  müəy-yən et mişdir.  Bu   xətt  Heydər  Əliyevin sonrakı  mə ruzə  və ç ıxışla rında daha da  

inkişaf  etdirilərək  elmi  surətdə  əsaslandırılmış,  respublikanın  iqtisadi-siyasi  həyatında  xalqın  mənəviyyatına  mənfi  təsir 

göstərən tənəzzül meyllərinin qarşısın ın alın ması, sağlam mənəvi-psixolo ji iq limin, ictimai ovqatın bərqərar olunması uğrunda 

uzunmüddətli  mübariz  fəaliyyət  proqramına  çevrilmişdir.  Heydər  Əliyevin  AKP-nın  28-ci  (1971,  mart)  və  29-cu  (1976, 

yanvar)  qurultaylarında  MK-nın  hesabat  məruzələri  bu  proqramın  həyata  keçirilməsində  mühüm  əməli  rol  oynamışdır. 

Heydər Əliyev Sovet İttifaqı Ko mmun ist Partiyasının (Sov. İKP)  24-cü (1971,  mart-ap rel) və  25-ci (1976,  fevral-ma rt) qu-

rultaylarında çıxış  etmiş, həmin quru ltaylarda Sov. İKP MK-n ın üzvü seçilmişdir. Heydər Əliyev 1976 ilin martında Sov. İKP 

MK  Siyasi Bü rosu üzvlüyünə namizəd,  1982 ilin noyabrında  isə Siyasi  Büro ü zvü seçilmiş, eyni  zamanda, Sovet Sosialist 

Respublikaları  İttifaqı  (SSRİ)  Nazirlər  Soveti  sədrinin  birinci  müavin i  təyin  edilmişdir.  Türk-müsəlman  xalqlarına  qarşı 

ayrıseçkilik  siyasətinin  yeridildiyi  şəraitdə  SSRİ  kimi  nəhəng   bir  dünya   dövlətinin  ali  rəhbərliyinə  ucalmaqla  Heydər 

Əliyev misilsiz dövlət idarəçiliyi istedadı və bacarığı nümayiş etdirmişdir. 

SSRİ  Konstitusiyası  komissiyasının  üzvü  olan  Heydər  Əliyev  yeni  Konstitusiyanın  hazırlan masında  fəal  iştirak 

etmiş  və  Konstitusiyanı  qəbul  edən  SSRİ  Ali  Sovetinin  sessiyasında  çıxış  etmişdir  (1977,  o ktyabr).  Heydər  Əliyev 

Azərbaycan  Sovet  Sosialist  Respublikasın ın  (Azə rbaycan  SSR)  yeni  konstitusiyasının  layihəsini  hazırlayan  ko mis siyanın 

sədri kimi, Azə rbaycan dilinin Azərbaycan SSR-in dövlət dili olması haqqında maddənin respublika konstitusiyasına daxil 

edilməsinə  nail  olmuşdur  (1977,  iyul).  Azərbaycan  SSR  Ali  Sovetinin  sessiyasında  "Azərbaycan  SSR  Konstitusiyasının 

(Əsas Qanunun) layihəsi və onun ümumxalq mü zakirəsinin yekunları  haqqında"  məru zə etmişdir (1978, aprel). 

Heydər  Əliyevin  Azə rbaycana  rəhbərlik  etdiyi  ilk  illə rdən  mü kə mmə l  iqtisadi  inkişaf  konsepsiyası  hazırlan mış, 

ənənəvi  təsərrüfat  sahələrin in  şöhrəti  və  səmərəliliy i  bərpa  edilmiş,  yeni-yeni  istehsal  sahələrinin,  istiqamətlərinin  əsası 

qoyulmuş, iqtisadiyyatın sənaye bazası genişləndirilmiş və  müasirləşdirilmişdir.  Nəticədə, A zərbaycanın  iqtisadi potensialı 

güclənmişdir.  Heydər  Əliyevin  respublikaya  rəhbərlik  etdiy i  dövrdə  (1969-82  illər)  idarəetmə  mexanizmi  və  metodlarının  

təkmilləşdirilməsi, qanunçuluğa ciddi əməl ed ilməsi, ə mə k və ictimai-siyasi fəallığın artırılması,  kənd təsərrüfatının inkişafı 

sahələrində yüksək göstəricilər ə ldə edilməklə yanaşı, azərbaycançılıq  mə fkurəsinin,  milli  ruhun, milli-mənəvi ö zünüdərkin, 

mədəniyyətin  yüksəlişi,  xa lqın   tarixi  yaddaşının  özünə  qaytarılması,  soykök  əsasında  millətdə  müstəqil  dövlətçilik 

ideyalarının  güclən məsi  və  reallaşması  üçün  də  ço x  mühü m  işlər  görülmüşdür.  Nəticədə,  1970-80-ci  illərin  b irinci  yarısı 

respublikanın  ictimai-iqtisadi  və  sosial-mədəni  həyatında  sürətli  yüksəliş  mərhələsi  o lmuş,  müstəqil  A zərbaycanın  təməli 

qoyulmuşdur. Heydər  Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövründə (1969-82) ictimai-iqtisadi inkişafın və  milli-

mədəni oyanışın bütün sahələrində müstəqilliyə doğru böyük dönüş başlanmışdır. 

Heydər Əliyev SSRİ-nin a li  rəhbərliyi tərkibində fəa liyyət göstərdiyi dövrdə  xa lq təsərrüfatına rəhbərliy in bütün 

sahələrində tükənmə z dövlət idarəçiliyi  istedadı nümayiş etdirmiş,  xüsusilə elm, təhsil,  mədəniyyət və səhiyyənin inkişafına  

böyük  qayğı  göstərmişdir.  Heydər  Əliyev  dövlətçilik  fəaliyyətin in  Moskva  dövründə  də  həmişə  Azərbaycanı  düşünmüş, 

onun  taleyi  ilə  yaşamış,  doğma  respublikan ın  yalnız  SSRİ  məkan ında  deyil,  hə mç inin  bütün  dünyada  tanıdılması  üçün 

əlindən gələni etmişdir. 

Heydər Əliyev SSRİ Ali Sovetinin (8, 9 və 10-cu çağırışlar) deputatı seçilmiş, 9-cu çağırış SSRİ Ali Soveti İttifaq 

Sovetinin sədr müavini, Azə rbaycan SSR Ali Sovetinin (7, 8, 9 və 10-cu çağırışla r) deputatı və respublika  Ali Soveti Rəyasət 

Heyətinin  ü zvü  olmuş,  Lenin  ordeni  (4  dəfə ),  Qırmızı  Uldu z  ordeni  və  ço xlu  medallarla  tə ltif  edilmiş,  iki  dəfə   Sosialist 

Əməyi Qəhrəmanı ad ına (1979, 1983) lay iq görülmüşdür. 

1970-80-c i illərdə Sov.  İKP M K və SSRİ Ali  Soveti nümayəndə heyətinin başçısı və üzvü kimi Meksika, Alma-

niya,  Vyetnam,  Koreya  Xalq  Demokratik Respublikası,  Rumıniya,  Yuqoslaviya,  İtaliya,  Misir,  Suriya  və  Hindistana  rəsmi 

səfərlər et mişdir. 

Heydər  Əliyev  1987  ilin  o ktyabrında  Sov.  İKP  MK  Siyasi  Bürosunun  və  şəxsən  Baş  katib  M.S.Qorbaçovun 

yeritdiyi  səhv  xəttə,  onun  antiazərbaycan  siyasətinə  etiraz  əla məti  ola raq  tutduğu  vəzifə lərdən  istefa  vermiş  və  mövcud 

rejimə qarşı mü xa lif mövqe tutmuşdur. 

Heydər Əliyev sovet qoşunlarının 1990 ilin 20 yanvarında Bakıda törətdiyi qanlı qırğınla əlaqədar ertəsi gün, 

Kreml  rejiminin  təqiblərinə  və  səhhətinin  ağır  olmasına  baxmayaraq,  Azərbaycanın  Moskvadakı  nümayəndəliyində 

verdiyi  cəsarətli  bəyanatında  Azərbaycan  xalqına  qarşı  silah  işlədilməsini  qətiyyətlə  pisləmiş,  Azərbaycan  xalqının 

Qurtuluş  mübarizəsinin önünə keçmişdir. Mübariz  mövqeyini qətiyyətlə davam etdirən  Heydər Əliyev Dağlıq  Qarabağda 

kəskin  münaqişəli vəziyyətlə bağlı  mərkə zin  ikiüzlü siyas ətinə etira z əla məti olaraq  1991  ilin  iyulunda Sov.  İKP sırala rını 

tərk et mişdir. 

 

 

 

---