[]

435 

 

 

---

436 

 

"Ermən istan  və  Azərbaycan  münasibəti"  və  s.  yazıla r  Üzey ir  bəy  Hac ıbəylin in  uzaqgörən  siyasətçi,  əqidəli  publisist 

olduğunu bariz şəkildə göstərir.  Üzeyir bəy Hacıbəyli redaktor işlədiy i  müddətdə Azərbaycan və onun ətrafında baş verən 

hadisələri  qəzet in  səhifələrində  əks  etdirmə klə  yanaşı,  burada  dərc  etdirdiyi  ço xsaylı  məqa lələ rində  həmin  hadisələrə 

özünün  şəxsi  münasibətini  bildirirdi.  Bu  məqalələrdə  o,  A zərbaycan  Cü mhuriyyəti  Parlamentin in,  Fətəli  xan  Xoyski  və 

Nəsib bəy Yusifbəyli Hö ku mətlərin in yeritdiy i siyasi xətti qızğın müdafiə  edird i. 

"Bir yaş" məqaləsində Üzeyir bəy Hacıbəyli yazırdı: "Bu gün, istiqlalını elan etmiş olduğumuz və istiqlalı qazan-

maq yolunda çaylarca qanlar axıdıb, minlərcə xanımanlarımızı xərabə qoyduğumuz bir dövlətin, yəni Azərbaycan Türk 

Dövlətinin bir yaşı tamam olub da ikinci yaşa qədəm qoyduğu gündür... 

Bir yaşlı dövlətimiz - gələcəkdə - yaxın gələcəkdə türklügün ümidgahı, islamlığın pənahi və aləm mədəniyyətinin 

möhtərəm bir üzvü olacağını hələ bir yaşında olduğu halda hər kəsə bildirmədədir" 

"...ÖLMƏK  VAR,  DÖNMƏK  YOXDUR.  Bu  əziz  bayram  günü  sidq  dil  ilə  yaşasın  müstəqil  Azərbaycan 

deyənlər əmin olmalı: onu müstəqil yaşatmağa qadir olarlar" ("Azərbaycan", 1919, 28 may). 

"Qara  təhlükə"  məqa ləsində  Üzeyir  bəy  həyəcanla  bildirird i:  "İstiqlalımızın  bir  ilinin  bayramını  yenicə 

keçirmişdik  ki,  üfüqümüzdən  qəflətən  nümayan  olan  bir  qara  əl  ha man  istiqlalımızı  qırmaq  və  bizi  murdar  pəncəsi 

altında əzmək xəyalilə şimalımızdan uzanmağa başladı". 

İncəsənətin mənasını xalqa xid mətdə görən Üzeyir bəy Hacıbəyli Aprel işğalı (1920) nəticəsində Azərbaycan Xalq 

Cü mhuriyyətinin   süqutundan  sonra  da  fəaliyyətini  eyni  vətəndaşlıq  qeyrəti  və  əzmi  ilə  davam  etdirmiş,  milli  musiq i 

xə zinəsini yeni janr və forma larla zənginləşdirən b ir sıra əsərlər, o cü mlədən Azərbaycan peşəkar musiqi sənətinin şah əsəri, 

dünya  musiqi  xəzinəsinin  incilərindən  olan  dahiyanə  "Koroğlu"  operasını  bəstələmişdir.  Üzey ir  Hacıbəyli  Azərbaycan 

Respublikası  Dövlət  himn lərin in  (1945,  1992)  musiqisinin  müəllifidir.  O,  eyni  zamanda,  elmi  musiqişünaslığın,  xüsusilə, 

musiqi nəzə riyyəsinin ("Azərbaycan  xa lq  musiqisin in əsasları"  monoqrafiyası,  1945),  musiqi təhsilinin əsasını qoy muş və 

musiqi  mədəniyyətimizin  inkişafına  ö mrünün  sonunadək  fasiləsiz  rəhbərlik  et miş,  onun  bu  günkü  yüksək  professional 

səviyyəyə  yüksəlməsinin,  müasir  bəstəkarlıq  məktəbinin  beşiyi  başında durmuş,  qabaqcıl  dünya  bəstəkarlıq  məktəblə ri  ilə 

yanaşı  dura  bilməsi  üçün  fədakarcasına  çalışmış,  habelə  ictimai  xadim  kimi  geniş  fəaliyyət  göstərmişdir.  Dahi  bəstəkarın 

yaratdığı  musiqi  inciləri  dünya  şöhrəti  qazanmış,  dünya  musiqi  mədəniyyəti  xəzinəsinin  qızıl  fonduna  daxil  olmuşdur. 

Gö rkəmli musiqi xadimləri onu "professional Şərq musiqisinin atası" adlandırmışlar. Üzeyir bəy Hacıbəylinin  "Arşın mal 

alan" 

---

437 

 

musiqili  ko mediyası  dünyanın  bir  çox  dillərinə,  o  cü mlədən  ingilis,  alman,  rus,  Çin,  ərəb,  fars,  gürcü,  Ukrayna  dillərinə 

tərcümə   olunaraq,  Moskvada,  Nyu-York,  Paris,  London,  İstanbul,  Tehran,  Qahirə ,  Berlin,  Va rşava,  Sofiya,  Budapeşt  və 

Bu xarestdə, habelə başqa yerlərdə, "O olmasın, bu olsun" ("Məşədi İbad") musiqili ko med iyası Cənubi  Qafqa zda, Dağıstan, 

Orta Asiya, Türkiyə, Bolqarıstan, İran və Yəməndə, "Koroğlu" operası isə Aşqabadda (türkmən dilində),  Yerevanda (ermən i 

dilində),  Daşkənddə (özbək dilində) uğurla ta maşaya qoyulmuşdur. "Arşın ma l a lan" 1916, 1917,  1945 və 1965  illə rdə, "O 

olmasın, bu o lsun" ("Məşədi İbad") isə 1956 ildə ekranlaşdırılmışdır. "Arşın mal alan"ın motiv ləri əsasında ABŞ-da da film 

çəkilmişdir (1937). 

Azərbaycan və dünya musiqi  mədəniyyətinin in kişafında misilsiz  xid mətlə ri olan Üzey ir bəy Hac ıbəylin in anadan 

olmasının 100 illik yubileyi YUNESKO-nun qərarı ilə beynəlxalq miqyasda qeyd edilmişdir. 

 

Əsərləri: 

Əsərləri,  c.14,  B.,  1964-68;  Beş  manat  əhvalatı.  Hekayələr  və  miniatürlər,  B.,  1974;  Ordan-burdan,  B.,  1981; 

Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları, B., 1985 (rus və ingilis dillərində də buraxılmışdır); Избранные произведения, Б, 1985. 

Əd.:  Köçərli  F.,  Üzeyir  Hacıbəyovun  ictimai-siyasi  görüşləri,  B.,  1965;  M əmmədli  Q.,  Üzeyir  Hacıbəyov.  Həyat  və 

yaradıcılığının salnaməsi, B., 1984; Aslanov M., Üzeyir Hacıbəyov-jurnalist, B., 1985; Qasımova R., Üzeyir Hacıbəyovun komediyaları, 

B., 1984; Səfərova Z., Üzeyir Hacıbəyov, B., 1985 (rus, ingilis, fransız,  ərəb, türk, fars dillərində də buraxılmışdır); Üzeyir Hacıbəyov 

ensiklopediyası, B., 1996; Виноградов В., Узеир Гаджибеков , М.-Л., 1947; Абассова Э., Узеир Гаджибеков, Б., 1975.  

 

 

---

438 

 

 

HACIBƏYLĠ  Zü lfüqar  Əbdülhüseyn  oğlu  (17.4.1884,Şuşa  -  30.9.1950,  Bakı)  - 

bəstəkar.  A zərbaycanın  ə mə kdar  incəsənət    xadimi  (1943).  Üzeyi  Hacıbəylinin  böyük  qardaşı, 

məşhur  dirijor  və  bəstəkar  Niyazin in  atasıdır.  A zərbaycan  musiqi  mədəniyyətinin  inkişafında 

böyük  xid mətlərio lmuşdur.  İlk  A zərbaycan  operalarından  olan  "Aşıq  Qərib"də  (1915,  tamaşası 

1916)  muğamlara  əsaslanmış,  xalq  musiqi  folkloru  ilə  Avropa  musiqisini    əlaqələndirməyə  

çalış mışdır.   Öz   librettoları   əsasmda bəstələdiyi "Əlli yaşında cavan" (1909), " Varlı" ("On  bir 

yaşında  gəlin",  1911),  "Ev liy kən  subay"  (1911)  musiqili  ko mediyaları  musiqi  dilinin  sadəliyi, 

aydınlığı,  eləcə  də  dramaturgiya  baxımından  diqqətəlayiqdir.  Bir  sıra  mahnı,  simfonik  orkestr, 

nəfəs alətləri və  xa lq çalğ ı alət ləri üçün əsərlər, dra m ta maşalarına, "Alma z" kinofilminə (Niya zi 

ilə  b irgə)  musiq i  yazmışdır.  "Nüşabə"  və  "Üç  aşıq"  (Məlikmə mməd)  operaları  yarımç ıq 

qalmışdır.1918  ilin  martında  Bakıda  erməni  daşnakları  tərəfindən  azərbaycanlılara  qarşı  törədilən  soyqırımı  hadisələri 

zaman ı  Z.Hacıbəyli  İrana  mühacirət  etməyə  məcbur  olmuşdu.  Həmin  ilin  sentyabrında  Bakı  Qafqaz  İslam  Ordusu 

tərəfindən azad olunduqdan və Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Höku mət i  Ba kıya  köçdükdən sonra ma rt soyqırımı  za man ı 

şəhəri  məcburi  surətdə  tərk  etmiş  digər  teatr  və  musiqi  xadimləri  kimi  Z.Hacıbəyli  də  həmin  il  o ktyabrın  11-də  İrandan 

Bakıya  döndü.  Mart  soyqırımı  zamanı  böyük  dağıntılara  və  talanlara  məruz  qalmış  Bakının  teatr  və  musiqi  aləmi  yavaş-

yavaş  canlanmağa  başladı.  " Hacıbəyli  qardaşlarının  opera-operetta  artistləri  dəstəsi"  bu  işdə  mühüm  ro l  oynadı. 

"Azərbaycan" qəzetinin  mə lu matına görə, Hac ıbəyli qardaşlarının təşəbbüsü ilə   Bakıda  müsəlman d ra m-opera və  operetta 

truppası yaradıldı. Səhnə fəaliyyətlərinin istiqamətindən asılı olmayaraq, bütün müsəlman teatr xad imləri bu truppaya qəbul 

olundular.  1918  il  noyabrın  4-də  Cü mhuriyyət  Hö ku mətinin   təşkil  etdiy i  Dövlət  teatrının   binasında  (indiki  Azərbaycan 

Dövlət Akademik  Opera və Balet teatrı) Hacıbəyli qardaşları teatr truppası tamaşaların ın açılışı o ldu.  Bu  illərdə Hacıbəyli 

qardaşları  teatr  truppasının  fəaliyyətinə,  əsasən,  Zülfüqar  Hacıbəyli  rəhbərlik  edirdi.  Bununla  yanaşı,  1918-20  illərdə 

Zülfüqar Hacıbəylinin "Aşıq Qərib", "Ev liy kən subay" və "Əlli yaşında cavan" opera və musiqili ko med iyaları da Bakı teatr 

səhnələrində ta maşaya qoyulmuşdur. 

 

Əd.: 

Cəbrayılbəyli C, Zülfüqar Hacıbəyov, B., 1985.

 

 

"HACIBƏ YLĠ  QARDAġLARININ  OPERA -

OPERETTA 

ARTĠS TLƏRĠ 

DƏSTƏS Ġ" 

- 

Azərbaycanda  fəaliyyət  göstərmiş 

müstəqil  opera-

operetta artistləri truppası. 1914 ildə "Nicat" cə miyyəti ilə  

Üzeyir  Hacıbəyli  arasında  "Leyli  və  Məcnun"  operasına 

sahiblik  barədə  münaqişədən  sonra  Hacıbəyli  qardaşları 

müdiriyyəti  yaradılmışdı.  1916  il  avqustun  31-dən  isə 

Üzeyir  və  Zü lfüqar  "Hacıbəyli  qardaşların ın  opera-

opererta  artistləri  dəstəsi"  təşkil  edilmişdi.  Dəstəyə 

Üzeyir  Hacıbəyli  rəhbərlik  ed irdi.  "Açıq  söz"  qəzeti  bu 

barədə  ilk  xəbərində  yazmışdı:  "Üzeyir  bəy  Hac ıbəyli 

tərəfindən öz təhti-idarəsində olmaq ü zrə  "Hacıbəyli 

 

 

 

---