0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi toshkent moliya instituti

taklif etilayotgan
sug'urta xizmatining nozik jihatlari farqiga bora oladi. Sug'urta brokerlari esahar'xil 
sug'urta kompaniyalarining sug'urta xizmatlari xususiyatlaridan xabardor bo'ladi I ar.
Ikkinchidan, sug'urtalanuvchi sug'urta bozoridagi holat va sug'urta bozoridagi 
har bir sug'urtalovchining o'rni, nufuzi va siyosati haqida faqat mutaxassisdan batafsil 
va ishonchli m a'lum ot olishi mumkin. Sug'urta brokeri qaysi sug'urtalovchi bilan 
ishlash maqsadga muvofiqligi yuzasidan asosli maslahat berishi mumkin.
Itlcklron rnanbaa: htti)://www glossarv.ru
650 'z b e k is to n Respublikasi qonuru. Sug urta faoliyati to ‘g'risid a”gi qonuni. O 'zbekiston Respublikasi qonuu 
hujjatlari to 'p lam i, T., 2002. 4-5-son, 68-modda.
66FHrtrnnrnarihaa'bttp://ww~«' atom broker.ru.
81

---

Uchinchidan, sug‘urta brokeri doimo sug’urtalanuvchining tarafida bo'ladi va 
qachon, qaysi holatda, qanday ish tutish lozimligi vuzasidan maslahat beradi. Zarur 
bo‘Iganda sug'urta brokeri sug'urta tovonini olinishida amaliy yordam ko'rsatadi.
Shu tariqa sug‘urta brokerlari sug’urta bozorida. sug’urtalovchilar o'rtasida 
sogdom raqobat muhitini yaratgan holda, nafaqat sug’urta xizmatlari narhi balki 
sug'urta xizmatlari sifatiga ijobiy ta’sir ko’rsatadilar.
Sug'urta bozori infratuzilmasining yana bir muhim ishtirokchisi sug'urta 
syurveveri. Syurveyer degani bu biror narsani ko’zdan kechirish. nazoratdan o'tkazish 
degan ma'no bildiradi67. Bu tushuncha o'tgan asrlarda asosan dengiz kemalari bilan 
bog’liq bo'lgan.
Sug'urta bozorini professional ishtirokchilaridan biri - syurveyer sug’urtaga 
qabul 
qilinishi 
mo'ljallangan mol-mulkni ko'zdan 
kechirib, 
tekshiruvchi,
sug'urtalovchining nazoratchisi (inspektori) deb hisoblasak ham bo'ladi. Sug'urta 
syurveyerining sug’urtaga qabul qilinishi mo'ljallangan mol-mulkni (transport, bino 
inshoat, ishlab chiqarish uskunalari va h.k.jlami ko'zdan kechirib, tekshirishi 
natijalari bo'yicha bergan xulosasiga muvofiq sug'urtalovchi sug'urta shartnomasini 
tuzish yoki tuzmaslik (sug'urtalovchi sug'urtalanmoqchi bo'lgan mijozga rad javobini 
to'g'ridan-to'g'ri yetishi maqul ish emas) masalasini hal etadi.
Sug'urta syurveveri taqdim etilgan ma'lumotlar asosida sug’urtalovchi ta'rif 
stavkani aniqlaydi va sug'urtaga olinayotgan sug’urta obyekti zararlanish darajasi 
yoki ehtimolligi qay darajada ekanligidan xabardor bo'ladi. Syurveyeming 
sug'urtalovchi bilan bo'lgan munosabatlari o'zaro tuzilgan shartnoma bilan tartibga 
solinadi. Sug'urta syurveveri sug'urtalovchining xodinti sifatida yoki boshqa aloxida 
syurveverlik xizmatlarini ko'rsatuvchi korxona vakili sifatida qolaversa holis 
professional bilim va malakaga ega bo’lgan shaxs sifatida faoliyat ko’rsatishi 
mumkin.
Sug'urta bozorida syurveyer xizmatlari 
muhimligi 
shundan 
iboratki, 
sug'urtalovchi tomonidan ayrim obyektlar (zavod. fabrika, butun ishlab chiqarish 
kompleksi va h.k.jni sug'urtaga olinishida, sug'urta obyektini o'rganish (obvekt 
xususiyatlari, yong'in yuz berishi, yemirilishi va shu kabi xavf darajasi) ishlari 
professional bilim va malakaga ega bo'lmagan shaxs tomonidan amalga oshirilsa 
sug'urtalovchiga katta yo'qotishlar olib kelishiga sabab bo'lishi mumkin.
Shu tufavli sug'urta shartnomasi tuzilguniga qadar sug'urta obyektini ko'zdan 
kechirish, tekshirish, muhim bo'lgan barcha faktlami aniqlash, qaltislik mavjud 
bo’lgan holatlami tahlil qilish va darajasini aniqlash ishlarini malakali amalga oshirish 
ishlari syurveyer zimmasiga yuklatiladi. Sug'urta syun'eyeri sug'urta bozoridagi o'z 
vazifasi bilan sug'urtalovchining xarajatlari miqdorini qisqartirishga yondoshib, 
qaltislik-menejment funksiyasini bajaradi.68
Sug'urta hodisasi bilan bog'liq sug'urtalanuvchining talablarini tartibga 
soluvchi va sug'urta kompanivasi manfaatlarini ifodalovchi yuridik yoki jismoniy 
shaxs adjaster hisoblanadi.
Adjaster sug'urtalovchining (sug'urta qildiruvchining) topshirig'i bo'yicha 
sug'urta hodisasi yuz berganidan keyin sug'urta obyektini ko'zdan kechirish va
57K>paKOB 
Jl.
3KOHO.MHKa 
h
npaBO. caoisapb cnpaBoqHHK. 
M , 1996. C. 768.
^KjiHMOBa 
M.A. 
CrpaxoBaHHe. 
V’ie 6 . 
nocooiie. -
M.: ItPHO P, 
2004.
82

---

tekshirish. sug'urta hodisasi faktlarini va tavakkalchilik holatlarini tahlil qilish. 
sug'urta obyektining shikastlanish sabablarini va sug'urta hodisasi mavjudligini 
aniqlash. sug'urta hodisasi mavjud bo‘lgan taqdirda - sug'urta hodisasi oqibatida 
vujudga kelgan shikastlanish darajasi va zarar miqdorini belgilash. to'lanishi kerak 
bo'lgan sug'urta tovoni summasini aniqlash va sug'urtalovchi uchun sug'urta hodisasi 
bo'yicha xulosa tuzish xizmatlarini ko'rsatuvchi yuridik yoki professional bilim va 
malakaga ega bo'lgan jismoniy shaxsdir.
Sug'urtalangan obvektga yetkazilgan zarami o'rganilishi natijasida adjaster 
tomonidan tuziladigan xulosa xalqaro amaliyotda avariya sertifikati (Certificate of 
damage) deb yuritiladi. Mazkur hujjat sug'urta obyektiga zarar etishining sabablari. 
miqdori va xarakterini ifodalaydi69.
Sug'urta hodisasi vuz bergan bermaganligini. sug'urtalanuvchining sug'urta 
hodisasi ro'y berishiga daxldorligi. zarar miqdori va xususiyatlarini, sug'urta hodisasi 
yuz berishining sabablari va shart-sharoitlari. tomonlaming da’vo qilishi voxud 
boshqa vaj keltirishiga asos boiadigan holatlar mavjud yoki mavjud emasligini 
aniqlash adjasteming majburiyatlariga kiritilishi mumkin.
Adjasteming sug'urta munosabatlaridagi muhim o'm i shundaki, sug'urtalovchi 
jovlashgan manzildan yiroqda joylashgan sug'urtalangan obyekt zararianganligi 
holatida adjaster mazkur hudud doirasida joylashgan bo'lishi va sug'urtalangan 
obyektga zarar vetgan zahoti joyiga borib. o ‘z majburiyatlarini bajarishga kirishishi 
mumkin.
8.3-rasm.