1. Audit və auditor haqqında anlayış və onların mahiyyəti

İkinci, əmtəə-material qiymətlilərin mühasibat uçotunda sənədləşdirilməsi.
Üçüncü, əmtəə-material qiymətlilərin mühasibat uçotunda vəziyyətin təhlili.
İstehsal ehtiyatlarının uçotu normativ aktlar və təlimatlarla tənzimlənir. Belə ki, onların uçotu “Mühasibat uçotu haqqında” Qanuna uyğun aparılır. Qüvvədə olan təlimatlar bütün maddi – məsul şəxslər üçün vacib şərtdir. Həmin qanunlara və təlimatlara əsasən maddi – məsul şəxslər əmtəə-material qiymətlilərin uçotunu, saxlanmasını təmin etməlidir. Qüvvədə olan normativ hüquqi aktları bilməmək maddi – məsul şəxsi məsuliyyətdən azad etmir.
Material ehtiyatlarının növləri üzrə analitik uçotu müəssisəyə daxil olan material-istehsalat ehtiyatlarının müşayətedici sənədlərdə göstərilən miqdar və keyfiyyətinə uyğun gəlib-gəlməməsi nöqteyi-nəzərindən yoxlanılması çox mühümdür.


45.Nəqliyyat- tədarük xərclərinin maya dəyərinə daxil edilməsi.
Bildiyimiz kimi, köməkçi istehsalat müəssisənin istehsalı yaxud əsas fəaliyyəti üçün müəyyən növ xidmətlər göstərməklə və yaxud işlər yerinə yetirməklə onların normal fəaliyyətini təmin edir. Və bu istehsalatlarda yaranan məsrəflər köməkçi istehsalat məsrəfləri adlanır.
Köməkçi istehsalata, əsasən, aid edilir:
• enerjinin müxtəlif növləri ilə xidmət (elektrik enerjisi, buxar, qaz, hava və s.);
• nəqliyyat xidməti;
• əsas vəsaitlərin təmiri;
• tara istehsalı;
• alətlərin, qəliblərin, ehtiyat hissələrinin hazırlanması;
• tikinti detalları, konstruksiyaları, yaxud tikinti materialları ilə zənginləşdirmə;
• daş, çınqıl, qum və digər filiz sayılmayan materialların çıxarılması;
• taxta-şalbanın tədarükü və mişarlanması;
• kənd təsərrüfatı məhsullarının duza qoyulması, qurudulması və konservləşdirilməsi (əsasən ticarət müəssisələrində) və s.
Köməkçi istehsalatda işlər və xidmətlər üzrə məsrəflər dolayı məsrəflərdir, və müəssisənin uçot siyasətində qeyd edilən qaydalar üzrə hər ay müvafiq əsas istehsalat məsrəflərinə (istehsal edilən məhsulların maya dəyərinə bölüşdürülərək) silinir.
Köməkçi (yardımçı) olan istehsalatların məsrəfləri haqqında məlumatları 202-7 "Köməkçi istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri hesabında ümumiləşdirmək olar. Bu hesab Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Kommersiya Təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydalarında nəzərdə tutulmayıb. Lakin, ehtiyac yaranarsa, müəssisə bu hesabı öz qərarı əsasında aça bilər, və bu barədə öz uçot siyasətində qeydlər aparmalıdır.
202-7 "Köməkçi istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri" hesabına aşağıdakı subhesablar açıla bilər:
• 202-7.1 Köməkçi istehsalatda (işdə və xidmətdə) istifadə olunmuş xammal və materiallar
• 202-7.2 Köməkçi istehsalatla (işlə və xidmətlə) məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflər
• 202-7.3 Köməkçi istehsalatla (işlə və xidmətlə) məşğul olan işçi heyəti ilə bağlı məsrəflərə görə hesabalanılan sosial sığorta ayırmaları
• 202-7.4 Köməkçi istehsalat (iş və xidmət) aktivlərinin amortizasiya məsrəfləri
• 202-7.5 Köməkçi istehsalatla (işlə və xidmətlə) bağlı sair məsrəflər
Bu məsrəflərə əsasən aşağıdakı xidmətlər üzrə məsrəfləri aid etmək olar:
• enerjinin müxtəlif növləri ilə xidmət (elektrik enerjisi, buxar, qaz, hava və s.);
• nəqliyyat xidməti;
• əsas vəsaitlərin təmiri;
• alətlərin, qəliblərin, ehtiyat hissələrinin hazırlanması;
• tikinti detalları, konstruksiyaları, yaxud tikinti materialları ilə zənginləşdirmə;
• daş, çınqıl, qum və digər filiz sayılmayan materialların çıxarılması;
• taxta-şalbanın tədarükü və mişarlanması;
• kənd təsərrüfatı məhsullarının duza qoyulması, qurudulması və konservləşdirilməsi (əsasən ticarət müəssisələrində) və s.
Köməkçi istehsalın məsrəfləri istehsal olunan məhsulun maya dəyərinə daxil edilmə qaydasına görə birbaşa və dolayı olaraq təsnifləşdirilir.
Köməkçi istehsalın birbaşa məsrəflərinə köməkçi istehsal ilə birbaşa bağlı olan məsrəflər aid edilir (köməkçi istehsalın işçilərinin əmək haqqısı, köməkçi istehsaldə istifadə edilən xammal və materiallar, köməkçi istehsalın əsas vəsaitlərinin amortizasiyası və s.).
202-7 "Köməkçi istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri" hesabının debeti üzrə bilvasitə məhsul buraxılışı, işinin yerinə yetirilməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar birbaşa xərclər, habelə köməkçi istehsalatlara xidmət və onların idarə edilməsi ilə əlaqədar dolayı xərclər əks etdirilir. Bilavasitə məhsul buraxılışı, işlərin yerinə yetirilməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar birbaşa xərclər, istehsalat ehtiyatları, əməyin ödənişi üzrə işçi heyəti ilə hesablaşmaları və s. uçota alan hesabların kreditindən 202-7 "Köməkçi istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri" hesabının müvafiq subhesablarının debetinə silinir. Köməkçi istehsalatlara xidmət və onların idarə edilməsi ilə əlaqədar dolayı xərclər 202-7.5 "Köməkçi istehsalatla (işlə və xidmətlə) bağlı sair məsrəflər" hesabına silinir. Məqsədə uyğun hallarda istehsala xidmət üzrə xərclər bilavasitə 202-7 "Köməkçi istehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri" hesabında uçota alına bilər.
Beləliklə, təşkilatın nəqliyyat və tədarük xərcləri (NTX) aşağıdakılar tərəfindən nəzərə alınır:
a) təchizatçının hesablaşma sənədlərinə əsasən inventarın ayrıca "Materialların satın alınması və alınması" hesabına təyin edilməsi;
b) NTX-nin "Materiallar" hesabına ayrıca subhesabla təyin edilməsi;
c) NTX-nin materialın faktiki dəyərinə birbaşa (birbaşa) daxil edilməsi (materialın müqavilə qiymətinə əlavə, inventar şəklində edilmiş nizamnamə (pay) kapitalına töhfənin pul dəyərinə əlavə, əlavə pulsuz alınan materialların bazar dəyərinə və s.)
NTX-nin materialın faktiki maya dəyərinə birbaşa (birbaşa) daxil edilməsi az sayda materialı olan təşkilatlarda, eləcə də müəyyən növ və material qruplarının əhəmiyyətli əhəmiyyət kəsb etdiyi hallarda məqsədəuyğundur.
NTX üçün xüsusi bir uçot variantı təşkilat tərəfindən müstəqil olaraq qurulur və uçot siyasətində əks olunur.
Göstərilən məsrəfləri “Materialların satın alınması və alınması” hesabına əlavə etməklə inventarların uçotu metodu tətbiq edilərkən materialların maya dəyərindən kənarlaşma (alınmış materialların faktiki maya dəyəri ilə onların uçot qiyməti arasındakı fərq) məbləği daxildir. inventar və materialın müqavilə qiyməti ilə maya dəyəri ilə onun uçot qiyməti arasındakı fərq.
Ayın (hesabat dövrünün) sonuna kənarlaşmaların məbləği tam həcmdə “Maddi sərvətlərin dəyərində kənarlaşmalar” hesabının debetinə silinir.