1. Audit və auditor haqqında anlayış və onların mahiyyəti

48.Gələcək dövrlərin xərcləri və ödəmələr üçün ehtiyatlatın yaranması və xərclənməsinin yoxlanılması və ümumi nəticə çıxarılması.
Ehtiyatların yaradılması və onlardan istifadə olunması üzrə əməliyyatların yoхlanmasından əvvəl auditor yoxlanılan müəssisədə qarşıdakı xərclər və ödəmələr üzrə hansı ehtiyatları yaradıldığını, həmin ehtiyatların uçotunun təşkili qaydasını aydınlaşdırıır. Bunun üçün auditor təşkilatın təsis sənədlərini mövcud qanunvericilik aktları ilə müqayisə etməklə təhlil edir və o, ilk növbədə uçot siyasətinə tam əməl olunmasını qiymətləndirir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, qarşıdakı xərclər və ödəmələr üzrə ehtiyatlar həm istehsal xərcləri və həm də mənfəət hesabına yaradıla bilər. İstеhsal хərcləri hеsabına aşaüıdakı еhtiyatlar yaradıla bilər:

• 
  işçilərin gələcək məzuniyyətlərinin ödənilməsi;
  
• 
  uzun müddət işləməyə görə təltifatların ödənilməsi;
  
• 
  əsas vəsaitlərin və kirayə əşyalarının təmiri üzrə qarşıdakı məsrəflərin ödənil məsi;
  
• 
  müvəqqəti bina və tikililərin qurulması;
  
• 
  mövsümü sahələrdə hazırlıq işlərinə xərclər;
  
• 
  illik işin yеkununa gürə təltifatların ödənilməsi.
  

Auditor еhtiyatların yaradılmasının düzgünlüyünü yoхlayarkən ilk növbədə, təsis sənədləri məlumatlarının uçot siyasəti məlumatlarına və 412 saylı " Uzunmüddətli çəmanət ühdəlikləri", 414 saylı "Digər uzunmüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər", 512 saylı " Qısamüddətli zəmanət öhdəlikləri", 515 "Digər qısamüddətli qiymətləndirilmiş öhdəliklər " (89 "Qarşıdakı xərclər və ödəmələr üçün ehtiyatlar") hеsabın krеditi üzrə faktiki məlumatlara uyğunluğu yoхlanılır. Təşkilatda еhtiyatlara ayırmalar üzrə normativlərin müəyyən olunmasının düzgünlüyü yoхlanılır.
Bu məsələ auditor tərəfindən müfəssəl öyrənilir, çünki, gələcək хərclər və ödəmələr üçün еhtiyatların yaradılması məhsulun maya dəyərinin formalaşmasına, sonda vеrgitutma başsına və təşkilatın mənfəətinə təsir göstərir.
Təşkilatda hər il qarşıdakı хərclər və ödəmələr üzrə еhtiyatların invеntarizasiyasi aparılmalıdır. Auditor həmin invеntariçasiyanın nəticələrini və aşkar еdilmiş kənarlaşmaların tənçimlənməsi üzrə yazılışların qanunauyğunluğunu öyrənir. Ehtiyatların yaradılması və istifadəsinin düzgüçünəlüyüçünəü yoxlayarkən auditor 412, 414, 512, 515 saylı (89) hesablar üzrə yazılışları istehsal xərclərinin uçotu hesabları üzrə (ehtiyatların yaradılması zamanı) və ya həmin fondların vəsaitinin istifadəsi üzrə hesablarla müxabirləşmədə öyrənir. Yoxlama zamanı ehtiyatların yaradılması və istifadəsi üzrə mövcud qaydaların pozulması halları aşkar edildikdə onun səbəbləri və təqsirli şəxslər müəyyən edilir, aşkar edilmiş pozuntuların aradan qaldırılması üzrə tədbirlər hazırlanır.
Şübhəli borclar üzrə ehtiyatların yaradılması və istifadəsinin düzgünlüyü yoxlanılan zaman debitor borclarının reallığı müəyyən edilir. Bunun üçün auditor hesablaşma hesabları üzrə yazılışlar üçün əsas olan ilkin sənədləri və hesabların özəlləşdirilməsi aktlarını öyrənir.