1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
358
Burada birinci misrada “kəfəndə”, ikincidə “ağı dediyim yerdə”, üçüncüdə “ağlamadan” mənalarında alınmış eyni bir söz daxili məna vəhdətində, həm də cinas və təkrirdir. Gəraylının bütün bəndlərində işlənən “Gülgəz indi” sözləri də 5 mənada cinasdır. 1
Tufarqanlı Abbasın bayatılarından danış- mazdan əvvəl qeyd etməliyik ki, bütün aşıqlarımız, həmçinin, bu səpkidə yazan şairlərimiz özləri də ara-sıra bayatı qoşmuşlar. Onların bu bayatıları, ya təcnis arasında cığa yerində işlənmiş, ya da müstəqil şəkildə ifa olunmuşdur. Bunların çoxu bir növ “yiyəsiz” bayatılar kimi el ədəbiyyatı xəzinəsinə daxil edilmiş, digər bir qisminin isə əvvəlindən müəllifin adı düşmüş, yerinə “aşığam”, yaxud “əzizim” sözləri artırılaraq həmin bayatılar ümumi bayatı irsinə qarışmışdır. Odur ki, içərisində öz müəllifinin adı qalan bayatılar bizim üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir, bu və ya digər aşığın yaradıcılığını öyrənməkdə tədqiqatçıya kömək edir. Bu baxımdan Abbasın cinas qafiyəli bayatısı da nadir sənət incilərindəndir:
1 Sədnik Paşa Pirsultanlı, Ozan-aşıq sənətinin nəzəri məsələləri, Bakı, “Ozan”, 2002, səh 33
359
Mən aşiqəm, Gülgəzə, Gül axtara, gül gəzə, Abbas bir gül göndərdi, Nişanlısı Gülgəzə.
XVII əsrdə Sarı Aşıq cinas qafiyəli bayatıların klassik nümunələrini yaratmış, xalq şeirimizin qiymətli inciləri olan bayatıları ən gözəl cinaslı bayatılara qovuşdurmuşdur: Mən aşiq, baltasına, Elə vur, balta sına, Yaxşının ağ əlləri, Batıbdı bal tasına.
XVII əsrin nəhəng simalarından olan Sarı Aşığın bayatı yaradıcılığı Azərbaycan ədəbiyyatında xüsusi bir mərhələ təşkil edir. Sarı Aşıqdan əvvəl və sonra yaşayıb-yaratmış bayatı yaradıcılarından heç biri onun fəth etdiyi zirvəyə yüksələ bilməmişdir.
Sarı Aşıq uzun və mürəkkəb bir yaradıcılıq yolu keçmişdir. Sarı Aşığın yaradıcılığı olduqca zəngin və çoxcəhətlidir. Onun yaradıcılığına ənənəvi bayatılar, bağlama-bayatılar, cinaslı bayatılar, bayatı-
360
deyişmələr, bayatılı rəvayətlər, dastan və hekayələr daxildir. Biz bu yazıda böyük bayatı ustasının yalnız cinaslı bayatılarından danışmaq arzusundayıq. Sarı Aşığın yaratdığı cinaslı bayatılar onun qeyri-adi istedada malik bir sənətkar olduğunu təsdiq etməkdədir. Onun cinaslı bayatıları forma və məzmun gözəlliyi ilə seçilir, bunlardan biri digərini üstələyə bilmir, əksinə, forma məzmunu, məzmun da formanı tamamlayır, onu bitkinləşdirir. 133
Əgər Sarı Aşıq “Gözüm yaşı göl olar, ördək, qaz binə bağlar”– deyirsə, XIX əsrin qadın aşığı Maralyanlı Pəri “Oynaşı” qoşmasında Sarı Aşığın bənzətmələrindən, təşbehlərindən heç də geri qalmayan ifadələr seçib elə bir bədii lövhə yaradır ki, insan şair- aşığın istedadına, deyim tərzinə heyran qalır. Misal gətirdiyimiz aşağıdakı beyt Aşıq Pəri təfəkkürünün poetik kəşfidir:
Mən nə deyim gözüm yaşı əlindən, Üzüşür sonalar, göllər oynaşı.
133
Sədnik Paşayev, “Sarı Aşığın cinaslı bayatıları”, “Azərbaycan müəllimi” qəzeti, 10 avqust 1983-cü il. Sədnik Paşa Pirsultanlı “Azərbaycan folkloruna dair tədqiqlər”, Gəncə, “Pirsultan” 2006, səh 251-252
361
Sarı Aşığın Azərbaycan ədəbiyyatın- dakı rol və mövqeyini yalnız XIX əsr aşıq şeirimizin görkəmli nümayəndəsi Aşıq Ələsgərlə müqayisə etmək mümkündür. Sarı Aşıq Azərbaycan ədəbiyyatının bayatı, Aşıq Ələsgər isə qoşma qanadıdır.
Neçə-neçə sənətkar Sarı Aşıqdan sonra sənət meydanına gəlmiş Xəstə Qasım, Molla Vəli Vidadi, Molla Pənah Vaqif, Kazım ağa Salik, Qasım bəy Zakir, Aşıq Həmayıl, Aşıq Pəri, Məhəmməd bəy Aşiq, Aşıq Bəsti və başqaları onun bayatı yaradıcılığına xüsusi maraq göstərmişlər. Yaxşıya olan ülvi məhəbbətini və istəyini yüksək qiymətlən- dirmişlər.
Sarı Aşıq özü də bunu qabaqcadan bilirdi ki, “eşqdən cünun olan”lar dərdini onda tapacaqlar. Çünki, o, dərdməndir, dərdi də dərdməndə deyərlər:
Mən aşıq, dərdi məndə, De dərdin, dərdiməndə.
Eşqdən cünun olanın, Tapılar dərdi məndə.
duyan Qasım bəy Zakir bir bayatısında belə deyir:
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|