1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
354
Haqqın əziz bəndəsi, Xoş gəlmisən cahana, Yaradan yaradıb salmış cahana, Yoxdur sənin kimi gözəl, göz ala. 1
Tufarqanlı Abbasın təcnisləri sonrakı aşıqlar üçün nümunə olduğu kimi, aşığın özü də ondan əvvəl bu janrın yaradıcısı olan Dirili Qurbaninin cinas qafiyələrindən bəhrələnmiş, Qurbaninin “Yara yüz” rədifli təcnisinin cinas kəlmələrindən istifadə ilə
yeni təcnis
yaratmışdır. Onun “Varsağını gör”, “Qalam indi”, “Dərd ayağında”, “Xali sən barı”, “Göz ala” rədifli təcnisləri olduqca maraqlıdır. Bu təcnislərdə aşıq doğma ana dilində işlənən sözlərdən cinas
nümunələr yaratmışdır. Sonralar aşıqlar bu cinasların bir çoxundan yaradıcı surətdə istifadə etmişlər. Abbasın “Varsağını gör” rədifli dörd bəndlik təcnisinin təkcə zəngin çalarlarını dərindən duymaqla, onun nə böyük qabiliyyətə malik olduğunun şahidi oluruq:
Qibləgahım başım üsdən baş bular, Hamılardan artıq bular, baş bular,
1 Sədnik Paşa Pirsultanlı, Ozan-aşıq sənətinin nəzəri məsələləri, Bakı, “Ozan”, 2002, səh 31
355
Mənim Pərim fəğan eylər, baş bular, Tila zər sırğanın var sağını gör. 1
Buradakı “baş bular” sözləri birinci misrada tapmaq, ikincidə seçilmiş, yüksək olan, üçüncüdə başı bulamaq mənasında məharətlə, yerli-yerində işlənmişdir. Həm də aşığın özünə qibləgah hesab etdiyi Gülgəz Pəri nəslinin hamıdan baş-seçmə olduğunu, özünün Pəriyə dərin eşqini, qızın ona münasibətini yığcam, daxili məna vəhdəti ilə ifadə edir. Abbas yalnız yeni sözlər, yeni təcnis növləri yaratmaqla qalmamış, o, hətta, müləmmə
təcnisin də
ilk nümunəsini yaratmağa çalışmışdır. Müləmmə
(çoxdilli)
təcnisin ilk nümunəsini yaratmaq təşəbbüsü də Tufarqanlı Abbasın adı ilə bağlıdır. Abbas bu formadan özünəməxsus bir ustalıqla istifadə edərək təcnisin ilk üç misrasında qoyduğu suala: ərəb, fars və türk dillərində dördlüyün son tamamlayıcı misrasında cavab verir. Məsələn: Yaz dolandı, gəldik düşdük yaya da, Dastanımız dildən-dilə yay, ədə.
1 Sədnik Paşa Pirsultanlı, Ozan-aşıq sənətinin nəzəri məsələləri, Bakı, “Ozan”, 2002, səh 32
356
Bir təhrindən bənzədirəm yaya da: Ərəb soki, farsı əbru, türkü qaş.
Yar geyinib qəddi-dala, incidir, Gümüş kəmər incə beli incidir. Düzdürmüsən dəhanına incidir, Ərəb sinan, farsı dəndən, türki diş.
Seyraqub adamla olma aşına, Abbas, sonra zəhər qatar aşına. Sal başına müxənnətin, aşi nə? Ərəb həcər, farsi cəngi, türki daş.
Ümumiyyətlə, Tufarqanlı Abbas təcnis şeir formasına xüsusi əhəmiyyət vermiş, sənətkarları öz istedadlarını bu janrda sınamağa çağırmışdır. Hətta, Abbas deyişmə meydanında, şah məclisində təcnis deməyi sirli-sehrli qıfılbəndlərdən üstün tutmuşdur. Çünki,
məzmunu formasından, forması məzmunundan gözəl və mənalı təcnis yaratmaq hər sənətkara müyəssər olan bacarıq deyildir. Aşıq poeziyasında Tufarqanlı Abbasın istedadının qüdrəti ilə biçimlənən cığalı və cığasız təcnislər sonralar Xəstə Qasımın və Aşıq Ələsgərin yaradıcılığında
357
bir qədər də inkişaf etmiş və onun yeni növləri meydana çıxmışdır. 1
müəyyən yer tutmuş müləmmə şeir formasını aşıq
poeziyasına gətirməyə təşəbbüs göstərməklə, məhz burada da novator kimi çıxış etmişdir. Məlumdur ki, bir-iki, bəzən də üç dildə yaradılan şeir nümunələri klassik ədəbiyyatımızda mövcud idi. Füzulinin bir sıra qəzəllərinin bir misrası fars və ya ərəbcə, digər misrası Azərbaycan dilində yazılmışdır. Abbas bu formadan özünəməxsus bir şəkildə istifadə edərək, təcnisin ilk üç misrasında qoyduğu suala ərəb, fars və Azərbaycan dillərində cavab verir. Tufarqanlı Abbasın “Gülgəz indi” adlı təkrar gəraylı təcnisi də, gözəl sənət nümunəsi də, aşıq şeirində bir yenilik kimi səslənir: Sən məni ağlamada gör, Sən məni ağlamada gör, Səni məni ağlama da gör, Gülgəz indi, Gülgəz indi.
1 Sədnik Paşayev, Tufarqanlı Abbas, “Kirovabad kommunisti”, 13 fevral 1985-ci il, Sədnik Paşa Pirsultanlı “Azərbaycan folkloruna dair tədqiqlər”, Gəncə, “Pirsultan”, 2006, səh 231-232
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|