1 azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt bəDƏn təRBİYƏSİ VƏ İdman akademiyasi süleyman Hüseynov, Elvira Qaracayeva azərbaycan diLİ VƏ Nİtq məDƏNİYYƏTİ (Dərslik)
Yüklə 2,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AĞDAŞ RAYONU ŞİVƏLƏRİNDƏN BİR PARÇA
- Hörmətnən: Sənin əskər oğlun Mehti.
384 ifadələrə, yad kəlmələrə, özlərini savadlı göstərmək üçün kənd təsərrüfatı ilə bağlı terminlərə çox yer verməklə də tanınırlar. Ümumiyyətlə, ailənin, onun ayrı-ayrı üzvlərinin təhsilin- dən, mədəni səviyyəsindən asılı olan danışıq üslubu hamı üçün anlaşıqlı və başa düşülən nitqdir.
siya mübadiləsi aparmaqdır. Danışıq üslubunda fikri ifadə etmək sərbəstdir, danışıq sadə, təbii və fərdidir, deyilənlərə münasibət subyektivdir. Hər kəs fikrini öz bildiyi kimi şərh və ya ifadə edir. Nitq, əsasən, dialoq şəklindədir. Nitqin hansı məcrada aparılması onun qurulmasına təsirsiz ötüşmür, fərd- lərin daxili təbiətindən, savadından, dünyagörüşündən, sosial mövqeyindən asılı olaraq cümlə tipləri və sintaktik konstruk- siyalar sadə formalarda qurulur. Müsahiblər elliptik və yarım- çıq cümlələrdən, söz cümlələr, sintaktik təkrarlar, sual və nida cümlələrindən, inversiyaya məruz qalmış cümlələrdən istifadə edirlər. Standart ifadələr müəyyən hissi halları ifadə etmək üçün işlədilir (üzr istəyirəm; Təşəkkür edirəm! Nə dedin? Dedi… Çox yaxşı! Boş şeydir! Belə de! Ay sağ ol! və s.) Şərait və situasiyadan asılı olaraq ictimai yerlərdə rəqəmlə- rə, elmi faktlara, sübut və dəlillərə az müraciət olunur. Məlu- mat və söhbətlərdə fikirlər bir qədər səthi, üzdən, rabitəsiz cümlələrlə, subyektiv rəylərə əsasən verilir. “Getdim, gördüm qız evin ortasında allah-allahdadır. Hay indi nəfəsi getsin gəl- məsin, bu saat nəfəsi getsin gəlməsin. İstəyirsən Qurana da əl basım. Gəlmədim! Uşağı tutmadım? Qırmızı yorğana bükmə- dim? Göbəyini də bağlamadım?” (C.Cabbarlı. “Almaz” pyesin- dən) Əgər söhbət ciddi planda, dərsdə və ya mühazirə otağında, savadlı adamlar arasında gedirsə, fikirlər daha dəqiq, məntiqi, obyektiv, səbəb - nəticə əlaqələri əsasında qurulur. Deməli, adi danışıq üslubunda söhbətin, informasiyanın xarakterindən, harada və kimlər üçün, nə məqsədlə danışıldığı nəzərə alınır, münasibət bildirilir. Situasiya yadda saxlanmaqla
385 ona müvafiq nitq qurulur. Nitqdə ədəbi dilin üslubi normaları, müxtəlif çalarları diqqətdə saxlanılır.
Patcah əlin hara atdısa, boşa çıxdı. Oğlan unun əlin, qolun sarıdı, arvatdı-uşaxlı saldı qazamata. Patcah burda qalmaqda olsun, sə hindi danışım oğlannan. Oğlan təzə patcah oldu, xalxı çox ədalətnən dolandırdı. Ölkədə hamı and işdi unun başına. Qoyşu döylətlər də ettiyat eləməyə başdadı. Vəzir yalvarıf- yapışıf oya vəzir olmağ issədi. Təzə patcah unun şirin dillərinə məhəl qoymadı. "Qurd oğlu qurd olar" -deyif unu da saldı qazamata (33, səh.378).
üslubda korrespondent (yazan) və adresat (yazını, məktubu alan) olur. Bu üsluba nəsihətnamə, öyüdnamə, dəvətnamə və məktublar daxildir. Ərəb mənşəli məktub (yazılmış kağız) yazışmanın ən qədim növü hesab olunur. O, monoloji daxili və yazılı nitq formasında öz əksini tapır. Münasibətdən asılı olaraq yazışanlar müəyyən söz və ifadələrlə -əziz, əzizim,
və s. kimi nəvazişli müraciət etiketləri ilə bir-birinə müraciət edirlər. Məktubların rəsmi-işgüzar, ədəbi, açıq və intim-məişət növləri məlumdur. Rəsmi-işgüzar məktublar, adətən, ölkə başçıları arasında əlaqələr qurmağa hesablanır. Açıq məktublar ictimai-siyasi mahiyyətli olur və mətbuatda-qəzet və jurnal- larda çap edilir, korrespondentin adresata müsbət və ya mənfi münasibəti açıqlanır, onun faydalı və ya ziyanlı fəaliyyəti ilə bağlı ziyalı mövqeyi bütün təfərrüatı ilə ortaya qoyulur. Ədəbi
386 məktublar sosial mahiyyətdə olur, yazanın dünyagörüşünü, həyata münasibətini əks etdirir. Ədəbi məktublara misal olaraq XİX əsrin böyük satirik şairi Qasım bəy Zakirin Azərbaycan dramaturgiyasının banisi, dostu Mirzə Fətəli Axundzadəyə, Seyid Əzim Şirvaninin "Əkinçi" qəzetinin naşiri və redaktoru Həsən bəy Zərdabiyə, Cəlil Məmmədquluzadənin Məhəmməd Tağı Sidqiyə, Ömər Faiq Nemanzadəyə, Cənubi Azərbaycan şairi Məmmədhüseyn Şəhriyarın Süleyman Rüstəmə, Məmməd Rahimə, Bəxtiyar Vahabzadəyə və bu şairlərin Şəhriyara və.s. məktublarını göstərmək olar. İntim-məişət məktubları isə ən yaxın, əziz adamların, sevgililərin bir-birinə yazışmasıdır. Bu tipli məktublar ən xoş söz və ifadələrlə - atama, anama, bacıma, qardaşıma, dostuma, sevdiyimə, əzizimə, gözəlimə və s. sözləri ilə başlanır və elə bu ruhda da tamamlanır. Nümunə: Şannı məktub
Əziz anam, salam! Mənim işlərim lap yaxşıdı. Yavaş-yavaş əskərliyə öyrəşi- rəm. Kamandirlərimin gösdərişlərini cannan-başnan yerinə ye- tirirəm. Əskər yoldaşlarımın qeydinə qalıram, onlar da məni dost tuturlar. Allaha şükür ki, müstəqil döylətimiz günnən-günə güjdə- şir. Onun güjdəşməsinnən ötəri gücdü də ordu, əskər lazımdı. Biz var güjümüznən xidmət ediriy kin, Vətənimizi müdafə eləyək, Allah qoysa, hər şey yaxşı olajax. Ana, mənnən niyaran qalmayın. Özümü lap yaxçı his edirəm.
Hammızı öpürəm. Hörmətnən: Sənin əskər oğlun Mehti.
18 may 2017-ci il Yüklə 2,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|