1 azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏt bəDƏn təRBİYƏSİ VƏ İdman akademiyasi süleyman Hüseynov, Elvira Qaracayeva azərbaycan diLİ VƏ Nİtq məDƏNİYYƏTİ (Dərslik)
Yüklə 2,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Təşkilat komitəsi Sual və tapşırıqlar
- Çalışma.
- Səfər əmi, Nadir dayı, Zərifə xala
387 DƏVƏTNAMƏ "Dəvətnamə" ərəbcə "dəvət" (çağırmaq, təklif etmək) və farsca "namə" (məktub, kağız) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir, çağırış mənasındadır. Dəvətnamə, adətən, təntənəli məclislərə, elmi konfranslara, yubileyə, ad gününə, toylara və s. kimi yerlərə çağırış məqsədilə yazılır. Nümunə: Hörmətli K.B.Ramazanov
Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademi- yası Sizi xalq şairi Rəsul Rzanın anadan olmasının 110 illiyinə həsr olunmuş tədbirə dəvət edir. Yubiley tədbirində şairin oğlu, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri, xalq yazıçısı Anar, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, profes- sor Nizami Cəfərov, tanınmış şair və incəsənət xadimləri iştirak edəcəkdir. Yubiley tədbiri 2017-ci il may ayının 26-da saat 12 00 -da Azərb.DBTİA-nın akt zalında (I mərtəbə) keçiriləcəkdir.
Ünvan: Fətəli xan Xoyski prospekti, 98 Əlaqə telefonu: 564-89-73 Təşkilat komitəsi Sual və tapşırıqlar: 1. Ailə-məişət üslubu nədir? 2. Məişət üslubunda bütün dil vahidlərindən istifadə olunurmu? 3. Məişət üslubunda obrazlığa, ifadəliyə yol verilirmi? 4. Epistolyar üslub nədir? 5. Məktubların hansı növləri vardır? Tələbələr onlardan hansını özlərinə münasib hesab edirlər? 6. Korrespondent və adresat nə deməkdir, hansı üsluba aiddir və hansı əməli yazıda əks olunur?
388 7. Nitqin intonasiyası dedikdə nələr başa düşülür? 8. Nitqin zənginliyi hansı üslublar üçün səciyyəvidir? 9. İntonasiyanın ünsürlərini deyin və onları izah edin. 10. Bədii nitqdə hansı cəhətlər üstünlük təşkil edir? Bədii nitqin dəqiqliyi hansı şərtlərlə əlaqədardır?
halları) göstərin. Şeirin hansı üslubda yazıldığını söyləməklə bədii oxu intonasiyasına diqqət edin:
Başına döndüyüm, ay gözəl Pəri, Adətdi, dərərlər yaz, bənövşəni. Ağ, nazik əlinlə dər, dəstə bağla, Tər buxaq altında düz, bənövşəni!
Tanrı səni xoş camala yetirmiş, Səni görən aşiq ağlın itirmiş, Mələklərmi dərmiş, göydən gətirmiş? Heyif ki, dəriblər az bənövşəni.
Başına döndüyüm, bağa gəl, bağa O gözəl hüsnündən bağa nur yağa. Dəstə-dəstə dərib taxar buxağa, Bənövşə qız iylər, qız bənövşəni.
Səhər olçaq şeyda bülbül oxuşdu, Hökm olundu, süleymanlar yerişdi, Sərt qış gəldi, gülün vaxtı sovuşdu, Daha iyləmirik biz bənövşəni.
Qurbani der: "Könlüm bundan sayrıdı, Nə etmişəm yarım məndən ayrıdı?! Ayrılıqmı çəkib boynu əyridi, Heç yerdə görmədim düz bənövşəni! (Aşıq Qurbani)
389 DANİŞİQ ETİKASİ VƏ NİTQ ETİKETLƏRİ
Nitq mədəniyyətinin əsas müddəalarından biri danışıq eti- kası ilə bağlıdır. Etika insanların bir-birinə, cəmiyyətin insan- lara münasibətini tənzimləyən mədəni, nəzakətli danışığı və əxlaq normalarını özündə ehtiva edir. Etikaya görə əxlaq cəmiyyətdə, insanlar arasında qarşılıqlı münasibətləri nizamla- yır. Etika mövcüd adət-ənənələrə tənqidi yanaşmaqla insanlara cəmiyyətdə ictimai rəyə əsaslanıb əxlaq normalarını könüllü yerinə yetirməyi aşılayır. Etik normalar əxlaqi keyfiyyətlərin toplusudur. Xalqımızın görkəmli şəxsiyyətləri, yazıçı və mütə- fəkkirləri insanın təhsili, tərbiyəsi, mənəvi-əxlaqi keyfiyyətləri haqqında qiymətli fikirlər söyləmişlər. N.Tusi yazırdı: “Böyük- lərlə danışərkən kinayə işlətməməli,.. nalayiq sözlər işlətmə- məli, dilini söyüşə öyrətməməli, zərurət üzündən ayıb kəlməyə ehtiyac yarananda onu obrazlı, məcazi ifadələrlə anlatmalı, şux və zərif ifadələrdən qaçmamalı, hər məclisdə münasib danış- mağı bacarmaq lazımdır” (28, səh.182). Abbasqulu ağa Bakıxanov Qüdsi (1794-1847) “Kitabi-nəsihət” əsərində gənc nəsli ən yaxşı insani keyfiyyətlər qazanmağa çağırırdı: 1) Hər kəs vəzifədə, elmdə və yaşda səndən böyükdürsə ona hörmət elə ta ki, səndən kiçiklər də sənə hörmət etsin. 2) Hər kəsi görən zaman ona salam ver. Əgər o sənə bir söz desə ədəblə, mərifətlə ona cavab ver ki, hamı səni sevsin. 3) Heç kəsin pisliyini başqasına söyləmə. Əgər o şəxs sənə dost deyilsə, bu sözləri həmin adama çatdırar, əgər dostdursa sənin haqqında pis fikrə düşər. 4) Yalan danışmaqdan çəkin. Çünki hər kəs sənin bu xüsusiyyətini bilərsə, doğru sözünə də inanmaz. 5) Elm və kamal əldə etməyi hər şeydən əziz tut. Çünki hər şey onların vasitəsilə əldə edilir. 6) Hər nə vəd vermisənsə onu yerinə yetirməyə çalış ki, başqa vəd verəndə onun icra ediləcəyinə də inansınlar.
390 7) Şuxluq və boş zarafatı özünə adət etmə, başqalarının nəzərində yüngül görünərsən. 8) Bu gün görə biləcəyin işi sabaha qoyma, bəlkə sən sa- bah onu əldə edə bilmədin. (Fərhadov F., Hacıyev A.Azərbay- can uşaq ədəbiyyatı tarixi, Bakı, 1986, səh. 54-55) Söz təkcə adlandırma və ünsiyyət funksiyasını deyil, həm də müraciət funksiyasını yerinə yetirir. Müraciət formalarından düzgün və yerində istifadə nitq mədəniyyəti baxımından mü- hüm əhəmiyyət daşıyır. Əvvəllər, XVII, XVIII və XİX əsrin bi- rinci rübündə Azərbaycanda xanlıqlar zamanı xan, xanım, bəy, bəyim, ağa sözləri müraciət formalası kimi çox işlək olmuşdur. Məşədi, hacı, kərbəlayi, seyid, şeyx, axund, molla sözləri dini müraciət formasını təşkil etmişdir və indi də qalmaqdadır. Xalqımızın milli ənənələrinə, təfəkkür tərzinə, etik görüşlərinə uyğun olaraq son 80 ildə yoldaş, müəllim, bəy sözləri, indi isə cənab sözü rəsmi və qeyri-rəsmi müraciət forması kimi istifa- dədədir. İnsanlar arasında ictimai əlaqələrə, qocalara və uşaq- lara, qızlara və qadınlara, yaşça və vəzifəcə böyüklərə müna- sibət məsələsi danışıqda gözlənilən amillərdəndir. İnsanlara edilən müraciət formalarının müxtəlifliyi əksər hallarda bu baxımdan qiymətləndirilir. Məsələn, qohumluq münasibəti bildirən sözlərə baxmaq yerinə düşər: atacan, anacan, anam-
Bu sözlərlə, əsasən, ən yaxın adamlara müraciət olunur. Amma bu, həmişə belə olmur. "Əmican", "dayıcan" deyə müraciət olunan şəxs sözü deyənin doğrudan-doğruya əmisi və ya dayısı olmaya da bilər. Xoş qılıq anlamında "can" sözü müraciəti doğmalaşdırır. Doğmalıq bildirən müraciət formaları adlara da əlavə kimi işlədilir: Səfər əmi, Nadir dayı, Zərifə xala və s. Azərbaycanda geniş şəkildə işlədilən müraciət forması keçən əsrin iyirminci-doxsanıncı illəri arasında "müəllim" sözü olmuşdur. Hazırda bu sözü adlarla birlikdə təkcə təlim- tərbiyə işləri ilə məşğul olanlara deyil, həm də rəsmiyyət və hörmət naminə başqa sənət adamlarına da (müəssisə, təşkilat, Yüklə 2,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|