aql-idrok kabi turlarga oid qobiliyatlarda namoyon bo’lishi mumkin.
Birinchi qobiliyatlar o’simlik uchun,
ikkinchisi va uchinchisi
hayvonlarga, to’rtinchisi esa insonlar uchun xosdir. O’simliklar,
hayvonlar ruhi va aql idrok odam ruhi ta'limoti bilan Arastu oliy
qobiliyatlar va ularning negizida paydo bo’lishini bildiradigan rivojlanish
tamoyilini joriy etdi. Arastu organizmning tabiatdan
olgan qobiliyatlarni
faqat o’zining xususiy faolligi orqali ruyobga chiqarishga asoslangan
holda xarakterning faoliyatda shakllanishi to’g’risidagi
nazariyani ilgari
surdi.
Geraklit, Demokrit, Aflotun, Arastularning ta'limotlari keyingi asrlarda
psixologik g’oyalarni rivojlanishida tayanch nuqta bo’lib hisoblanadi.
Miya va psixika
Psixika
yuksak darajada tashkil topgan materiyaning alohida xossasi
bo’lib, u ob'ektiv olamni alohida bir tarzda aks ettiradi. Yuksak darajada
tashkil topgan materiya deganda biz miyani tushunamiz. Demak inson va
hayvonlar psixikasining moddiy asosini markaziy nerv sistemasining eng
yuksak qismi bo’lmish bosh miya tashkil etadi.
Ammo insonlar miyasi
hayvonlar miyasiga qaraganda qancha murakkabroq tuzilgan bo’ladi.
Odam miyasi hajmi jihatidan ham katta. Agar maymun miyasining
og’irligi 400-500 g bo’lsa, odam miyasining og’irligi o’rta hisobda 1400
g dir.
Miya funksiyasi organizm hayotida shunchalik murakkabki, buni biz
miya butun gavda og’irligining 2 foizini tashkil qilishidan va organizmga
kiradigan kislorodning 18 foizidan ortiqrog’ini
ishlashidan ham
ko’rishimiz mumkin. Hayvon taraqqiyotining qanchalik yuqoriroq
bosqichida tursa, uning tanasiga nisbatan miyasi shunchalik og’irroq
bo’lib boraveradi.
Bosh miya orqa miya bilan markaziy
nerv tuzilmasini tashkil qilib,
odam organizmidagi barcha organlarning o’zaro faoliyati va bir-biri bilan
bog’lanishini hamda uning tashqi muhit bilan bo’ladigan aloqasini
ta'minlaydi. Psixik faoliyatlarning ko’pgina qismi bir necha qator bo’lib,
joylashgan nihoyatda ko’p nerv hujayralaridan (15 milliarddan ko’p)
tashkil topgan, kulrang modda qatlamidan iborat bo’lgan bosh miya katta
yarim sharlari qobiq ining faoliyati bilan bog’liqdir.
Dostları ilə paylaş: