1 Hümayi rş e
Yüklə 7,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
H Ü M A Y İ - Ə R Ş 29 duasını qeyd ilə yenə o irfan sarayının gülşəninin bülbülünün həyat bəxş edən nəğmələrinə qayıdıldı”. 11
5. Yazıldığı yer və tarix Müəllif müqəddimənin sonunda yazıldığı yer və tarix xüsusunda bu məlumatlara yer vermişdir: Yazarı: Mirzadə Mustafa Fəxrəddin Yazıldığı yer: Amasiya Məhəmməd Bəyazid paşa məhəlləsi 7 nömrəli ev. Yazıldığı tarix: 23/24 çərşənbə, şabanı-şərif 1347; 6\7 fevral 1929 Ağabali yuxarıda bəhs etdiyi səbəblər nəticəsində topladığı qeydləri bir araya gətirərək kitab halına salır. Əsərin müqəddiməsinin yazıldığı tarixlə müqayisə edincə kitabın iki ilə yaxın bir müddət ərzində hazır olduğu görülür. Ancaq sənədlərin və məlumatların toplanılması, qeydlərin tutulması kimi hazırlıq müddətinin daha əvvəldən başladığı şübhəsizdir. Qarabağ –burada beş gün qala bildiyini deyir- və Qazax tərəflərə aid məlumatları 1918-ci ildə topladığı diqqətə alınarsa, bu ildən əvvəl tədqiqə və yazmağa başladığı qənaətinə gələ bilərik. Müəllif əsəri tərtib etdikdən və xəttata yazdırdıqdan sonra da əlinə keçən məlumat və sənədləri qeydlər halında əlavə etməyə davam etmişdir. Bu səylərin 1940-cı illərə qədər davam etdiyi əlavələr üzərinə qoyduğu tarixlərdən aydın olur. Buna görə də əsəri biri ilk mətn olaraq -səhifənin üzərinə qoyulan rəqəmlərlə-, digəri əlavələr, -səhifə altında qoyulan rəqəmlərlə- olmaq üzrə iki dəfə nömrələmişdir. Bütün bunları nəzərə alsaq əsərin hazırlanması və yazılması təxminən 10 ildən artıq sürmüşdür, deyə bilərik. 6. Həcmi və sistemi Osmanlı türkcəsində, ərəb əlifbası ilə yazılan əsərin əsas mətni 724, əlavələri ilə birlikdə 837 səhifə həcmindədir. “Hümayi-ərş”in əsas mətn hissəsi xəttat Hesabdarzadə Əbdülmüttəlib oğlu Rəsul əfəndi tərəfindən çox düzgün bir nəsx xətti ilə yazılmışdır. Müəllif bu xəttat haqqında, qısa da olsa, məlumat verməyi diqqətdən qaçırmamışdır. Həmzə Nigarinin Di vanının minlərlə nüsxəsinin əskik səhifələrini də böyük bir səbir və dəqiqliklə yazmış olan bu xəttat Qarabağın Qaradağlı kəndindən olub atası və özü Həmzə əfəndinin müridlərindən imiş. Ağabali Rəsul əfəndini təqdiredici sözlərlə belə tərif edir: “Doğrusunu söyləmək lazım gəlirsə, onun o gözəl, ruha can verən yazısı mənə çox yaxşı təşviq vasitəsi oldu. Mən də bu sayədə Allaha həmd olsun ki, bu əsəri tamamlamağa müvəffəq oldum.”
12
“Hümayi-ərş” müəllifin öz əl yazısı ilə yazdığı uzun bir mündəricat və müqəddimə ilə başlayır. Müqəddimədə yuxarıda bəhs etdiyimiz kimi, əsərin təlif səbəbləri izah edilir. Daha sonra bir başlıq altında ilk uşaqlıq illərindən başlayaraq Həmzə əfəndinin həyatı ilə əlaqədar məsələləri xronolojik ardıcıllığa görə nəql edir. 11 Hümayi-ərş, s. 183-184. 12 Hümayi-ərş, s. 573. Qarabağlı xəttat Rəsul əfəndinin dəsti-xətti ilə Hümayi-ərşin səhifələrindən biri 30 H Ü M A Y İ - Ə R Ş Hər məsələ bir başlıq altında qeyd edilir. İlk baxışda başlıqların çox- luğu diqqəti cəlb edir. Yeri gəldikcə müəllif haşiyələrlə mövzu ilə əlaqəli öz mülahizələrini verir. Bu kimi haşiyələrdə daha çox Qəzali və İbn Ərəbi kimi məşhur ariflərdən nəqllər edir. Bu izahların bəzən mövzudan kənara çıxdığı müşahidə olunsa da, faydalı olduğu şübhəsizdir. Əsərdə Həmzə əfəndinin Qarabağdakı ilk həyatı ilə əlaqəli məlumatlar çox geniş olmamaqla birlikdə çox maraqlıdır. Bu hissənin az olması onun Qarabağda vur-tut beş gün qala bilməsi səbəbindən olmuşdur. Qarabağa aid Cicimli, Mirlər, Şıxlı kimi bəzi yerlərin xəritələrini öz əli ilə çəkərək buraların coğrafi mühiti haqqında fikir vermək istəmişdir. Bunu da qeyd etməliyik ki, müəllif irəlidəki səhifələrində və xüsusilə də, əlavələrdə kitabın tərtibindəki nizamı, sanki, itirmişdir. Belə ki, bir- birilə əlaqəli mövzular kitabın başqa-başqa yerlərində təsadüfi şəkildə yerləşdirilmiş, əlaqəsiz mövzular isə bir araya gətirilmiş kimidir. Bu cür halları aradan qaldırmağa səy etdiyimizi oxucunun nəzərinə çatdırmaq istəyərdik. 7. Əsərin ortaya çıxması “Hümayi-ərş”dən ilk xəbərdar olmağımızın tarixi 2002-ci ilə gedib çıxır. Bu tarixdə Fariz Xəlilli ilə birlikdə Mövlanə İsmayıl Siracəddin Şirvani ilə bağlı tədqiqata davam edərkən şeyxin xəlifələrini də araşdırmalı olmuşduq. Bunların arasında adını tez-tez eşitdiyimiz Mir Həmzə Nigari də var idi. O günlərdə Həzrəti Pir haqqında əlimizdə lazımınca məlumat yox idi və onun Azərbaycandakı qo hum larından da xəbərsiz idik. Bəha Doğramacının yazdıqlarının ancaq bir hissəsi əlimizə keçmişdi. Kitabı bu halı ilə nəşr etmək bizi məyus etmişdi. 2005-ci ilin yayında İstanbulda təsəvvüf alimi prof. Mahmud Erol Kılıç bəylə görüşümüzdə söz Həmzə Nigaridən açılınca bir mənaqibnamənin varlığından bəhs etdi. Məni olduqca maraqlandıran bu əsəri daha sonralar Bakıda görüşdüyüm Türkiyədə doktorantura təhsili alan ilahiyyatçı Elşad bəy vasitəsilə əldə etmək mümkün oldu. İlk dəfə gördüyümdə əsərin həcmi və məlumat zənginliyi məni çox heyrətləndirdi. Bu əsərin nəşrinin həm Azərbaycan, həm də Türkiyə elmi və mədəniyyəti üçün faydalı bir xidmət olacağı qənaətinə gəldim. Bu sırada Seyid Yəhya Şirvani ilə əlaqəli tədqiqlər və Universitetdəki işlərin ağırlığı sə bəbi ilə “Hümayi-ərş”in transliterasiya və sadələşdirmə işləri uzun müddət istədiyim şəkildə irəliləyə bilmədi. Nəhayət, latın əlifbasına köçürülmə işi 2013-cü ildə tamamlandı. Bundan sonra bir il ərzində gərgin əmək sərf edərək Minəxanım Təkləli və Fəridə Əliyeva ilə birlikdə əsərin Azərbaycan türk cəsinə uyğunlaşdırılmasını yekunlaşdırdıq. Daha sonra mətn redaktə edildi. Əsərin tərtibatının qarışıq olması və bəzi bölümlərin sadələşdirilməsindəki çatışmazlıqlar yenidən mətn üzərində işləməyə sövq etdi. Bir ilə yaxın bir müddətdə davam edən düzəlişlərdən sonra əsər tərtibata verildi. Müvafiq şəkillərin təmini ilə uyğun yerlərə yerləşdirilməsi, giriş hissəsinin yazılması kitabın uzun və gərgin keçən nəşrə hazırlıq prosesinə nöqtə qoydu.
Yüklə 7,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|