170
H Ü M A Y İ - Ə R Ş
bu soyuq suyu tökməyə məcburam” dediyində heyrətini gizlətməyərək:
“Sənə sehr təsir edərmi” dediyini və Həzrəti Pirin də: “Mən kim oluram,
Həzrəti Peyğəmbərə belə təsir etdi” deyə söylədiyini dəfələrcə uzun-
uzadı anlatmışdır.
Bu rəvayətə görə: Sehrin başlanğıcı, izdivacdan əvvələ qədər uzanıb
gedir. Fəqət həqiqi səbəbkar kim isə, təbii ki, tarixin qaranlıqlarına gö mül-
müşdür.
Anlaşılan bir şey var isə, ən bitərəf zatlara görə dəstəbaşı keçəl Bəh-
ri yədir, vəssəlam. Mənim təhqiqatımın nəticəsi də mənə bu qənaəti bəxş
etmişdir. Mustafa əfəndinin bu işlə əlaqəsi olsa da, olmasa da bu Bəhriyə
adlanan qadın hələ sağ isə də bir dəfə olsun görmək imkanı əl vermədi.
Kimdir, nəçidir? Harada yaşayır? Bilmirəm. Ancaq onu eşidirəm ki,
sürünürmüş.
O ailənin bu xüsusda əlaqədarlıqları Şirvani Abdullah əfəndinin izdi-
va cında bütün çılpaqlığı ilə təzahür etmişdir. Bu hadisəyə şəxsən şahid
oldum. Fəqət bu kimi sözləri, rəvayətləri yazmaqdansa qapalı keçmək
daha insani bir hərəkət olduğundan nəzərə almıram.
Həzrəti Pirin mənaqibi ilə əlaqədar olmasa yazmağa və söyləməyə
ədəb edərəm. Burasını söyləyim ki, sehrin bu dərəcə təsirinə çox da ehti-
mal verə bilmirəm. “Bu iş sehrdən başqa bir sənət əsəridir” zənn edir və
Həzrəti Pirə “Sehrdir, filankəs edir” tərzində iki tərəfin düşmənlərindən
birisi tərəfindən təşkil olunmuş bir hərəkət olduğuna daha çox inanıram.
Hər nə hal isə, bu çirkin hərəkəti edən kim isə, Allah ona lənət etsin.
Lətifələrdən: Xəlifələrdən Hacı Mahmud Əfəndizadə Hacı Veys
əfən dinin oğlu Xəlil əfəndinin ziyafət məclisində idik. Məmləkətin əyan,
əşraf, üləma və digər böyükləri dəvət edilmişdilər. O zaman müfti olan
mərhum Hacı Hafiz Tevfik əfəndi ki, Şəriət Məhkəməsinin Baş katibliyində
işləyən zatdır, bu da vardı. Həzrəti Pirin qaynı və Lütfiyə xanımın qardaşı
Hüsaməddin əfəndi də orada idi. Söhbətin əvvəlinin nə surətlə cərəyan
etdiyini bilmirəm. Fəqət Müfti əfəndi Hüsaməddin əfəndiyə xitabən
“Müaviyə Həzrəti Peyğəmbərə necədirsə, sən də Həzrəti Pirə qarşı o cür-
sən, yəni bu millətin Müaviyəsisən” dedi. Hüsaməddin əfəndi də “Sənə
qələm yoxdur” deyə cavab verdi. Bundan “Divanəsən” demək istədisə də,
Müfti əfəndi mərhumun sözü qonaqların gülüşünə səbəb oldu.
Yenə Həzrəti Pirin həyatına qayıdaq:
Həzrəti Pir bu evdən də çıxaraq Sultan Bəyazid civarında Nəcibə
xanımın evinə köçmüşdür. Oradan İçəri şəhərdə Hacı Süleymanzadə
Hacı Hafizlərin indi yaşadıqları evə, oradan ilk məktəb müəllimlərindən
Təhsin əfəndinin mülkiyyətində olan evə, buradan da Kağnı-Kanlı
bazarında çeşmə ilə came arasında yerləşən Şərif Hafizin evinə köçmüşdür.
Dəhnəvi Hacı İsrafil Əfəndizadələrdən fəridül-əsr (əsrinin yeganəsi),
vahidüd-dəhr, qütbi-daireyi-mərifət (mərifət dairəsinin qütbü), lübbi-
məcalisi-həqiqət (həqiqət məclislərinin özəyi) Əl-Hac Mustafa əfəndi
həzrətləri Həzrəti Pirin Adilə xanımın evində olduğu sırada mürşidin
iltifatına məzhər olmuş. Və:
H Ü M A Y İ - Ə R Ş
171
Bu gün bir zahidi gördüm çəküb camı, atub namı,
Girib meyxanəyə Piri-Muğandan dərsi-din almış-
hikmətamiz kəlamına müxatab olmuşdur. Feyzi ağadan bəhs etmişdim.
Ağamız zamanın mal sahiblərindən Merzifonun əşrafından ikən Həzrəti
Pirin rəşadət ətəyinə əli çatdıqdan sonra dünya malından əl çəkmiş, Allah
yolunda sədəqə etməklə əlindən çıxarmış təriqət pirlərinin sonun
cu-
larındandır.
Qələndər-məşrəb, azadə-məzhəb olan bu zat, qoçu bir külhan bəyi
kimi fəsinin ortasını qırar, əsalı, əli arxasında gəzər. Əhədiyyət yolunun
yolçusu olan rind-təbiət bir insan imiş.
Çox qəribə hekayələri vardır.
Birisi qütbül-mütəəxxirin (sonuncu qütblərdən) Qazi Osman əfəndi
həzrətlərilə arasında baş tutmuş irfani müsahibədir.
Bir gün ağa, özünü göstərərək Qazi əfəndiyə xitabən: “Mən zamanın
Musasıyam. Bu evimin qarşısındakı dağ da mənim Turi-Sinamdır. Bu eşq
və niyaz yolunda İlahi kəlamın məzhəri olmaq ümidilə bir gün təpəsinə
çıxmışdım. Həzrəti Musa da gəldi. Rəqabətin əmələ gətirdiyi qibtə üzün-
dən “Bura mənə aiddir, sənə aiddir”, deyə söyləşməyə girişdik, ikimiz də
bu mövqeyi tərk edə bilmədik, məcburən güləşməyə başladıq. Həzrəti
Musanı tutduğum anda Zimbilin keçisi kimi yerə vurdum” demişdir.
Ağamız hər şeyə hakim imiş, Musanı məğlub edər, İsa ilə yarışa
çıxar, Adəmlə cənnətdə yarışar, cənnət, cəhənnəmdə iradə sahibi olur,
qələndər-məşrəb, laübali məzhəb, bir ədəbli rind imiş. Hal-hazırda kimsəsi
qalmamışdır
80
.
Sübhani sirrə arif, səmədani feyzə vaqif, Allah məczubu Feyzi ağa həzrətləri
haqqında vaqe olan təhqiqatım nəticəsində əldə etdiyim məlumatı aşağıya dərc
edirəm.
Bu zatın mübarək babası Mustafa adlı zat kəndimdən hicrət etmiş və Merzifona
gəlmişdir. Bunun oğlu Həsən ağa dərviş məsləyinə salik olmuş və irfani kəmalat
kəsb etmişdir. Axırda onunla düşmənçilik edən Şafiin oğulları adı ilə adlanan
ailədən birisi bu zatı balta ilə şəhid etmiş, xeyli bir zaman sonra qəbri açılıb yarasına
əl toxundurulduğu zaman açılan yaradan qan daşması bu zatın əshabı-kamaldan
olduğunu göstərmiş və nəticədə insanların ziyarətgahı olmuşdur. Məhz bu dərviş
Həsən ağanın Xəlil və Abdullah adında iki oğlu olub, bunlardan Feyzi ağanın atası
Xəlildir. Bu Hacı Xəlil ağanın Məhəmməd, Feyzi, Bəkir adlı üç övladı qalmışdır.
Çox möhtərəm və müqəddəs zat olan Feyzi ağanın aşiqanə mənqibələrindən olaraq
üç zat tərəfindən rəvayət edilmiş hekayə onun arifanə həyatını ifadə edəcəyindən
aşağıdakı şəkildə əlavə etdim:
“Davulcu bir gün “Bən yönümü arslan yarə çevirdim; Çevirdim də dağı,
daşı devirdim” deyə bir mahnı çalarkən Feyzi ağavəcd və eşqə qərq olaraq hönkür-
hönkür ağlamış, bəzi daş qəlblilər “Bunda ağlanacaq nə var ki...” deyə vaqe olan
şikayətlərinə “Baxsanız a, hərif, nə qiymətli söz söyləyir, könül Allaha rəbt edildikdən
80
Hal-hazırda oğlunun nəvəsi müəllimlik edən Behcət əfəndi adlı bir övladı olduğunu
sonradan öyrəndim. Müəllif.