152
bo„lingan limbdan, qiyalik burchagini o„lchaydigan klinometr va yarim-
limbdan iboratdir. Ishlash qulay bo„lishi
uchun kompas doirasi limbi
shimoldan (0° dan) boshlab 360° gacha bo„lingandir. Limbdagi darajalar
va tomonlarni ko„rsatuvchi harf indekslari soat strelkasiga qarama-qarshi
joylashtirilgan.
Limbdagi sonlar 0° dan har o„n gradus o„zgarib boradi. Limbning ichki
tomonidan taxtachada to„rt tomonni ko„rsatuvchi
harflar nol darajasi
qarshisiga S- shimol; 90° qarshisiga sharq; 180° qarshisiga –J
-janub va
270° qarshisiga G„- g„arb qo„yilgan tog„ kompasi -sharq va G„- haqiqatga
nisbatan teskari joylashtirilgan. Bu hol o„lchash ishlariga qulaylik
tug„dirish uchun qilingan. Qatlamlarning yotish elementlarini aniqlash
uchun eng qulay usullardan foydalanish lozim. Masalan: yotish elementlari
o„lchanishi kerak bo„lgan qatlam yuzasidan tekis yuza aniqlanadi.
Keyin
tog„ kompasi yordamida qatlamning qiyalik burchagi va qiyali azimuti
topiladi.
Qatlamning yo„nalish azimutini o„lchash uchun kompas taxtachasining
uzun tomonini (ya‟ni sh-j chizig„i) o„lchanadigan chiziq yo„nalishiga
to„g„rilanadi va kompas magnit strelkasining limbidan ko„rsatgan soni
to„g„rida hisob olinadi.
Qatlamning qiyalik burchagini o„lchash uchun oldin qiyalik chizig„i
topiladi. Keyin qatlamning qiyalik chizig„iga kompasning uzun tomoni tik
holda qo„yilib hisob klinometr yordamida topiladi. Qiyalik burchagi 0° dan
90° gacha bo„ladi.
Qatlamning yotish azimutini o„lchash
uchun kompasning shimoliy
tomonini qatlam tomonga qarab yo„naltiriladi va hisob magnit
153
strelkasining faqat shimol tomoni bilan olinadi. Bu vaqtda kompasning
qisqa tomoni qatlamning yo„nalish azimutini ko„rsatadi.
Qatlamning yotish azimuti aniqlangandan keyin uning yo„nalish
azimutini o„lchash shart emas. Chunki ular bir-biridan 90°
burchak bilan
farq qiladi. Masalan, agar qatlamning tushish azimuti shimoliy-sharq
bo„ylab 40° bo„lsa, uning yo„nalish azimuti janubiy- sharq tomon 130° ga
teng bo„ladi. Qatlamlarning joylanish elementlarini yozishda burchaklar
joylashgan tomon ko„rsatilishi shart, ular odatda quyidagicha bo„ladi:
Masalan, yotish azimuti shimoliy-g„arb 320° < 50°, yo„nalish azimuti esa
50° yoki 230°.
Qatlamning har xil yotishi geologiya xaritalarida
shartli belgilar bilan
ifodalanadi. Masalan, gorizontal yotish, qiya yotish 50, ag„darilib yotish
30°, tik yotish 90°.
Dostları ilə paylaş: