1-Mavzu : Kon ishlarining mohiyati, asosiy tushunchalar va atamalar. Reja

Nazorat savollari :

1. 
   Konning yer yuzasiga nisbatan joylashuvi necha xil
   

bo`ladi ?

2. 
   Yotish burchagiga ko`ra konlarni sanang.
   
3. 
   Nishab konlar deb nimaga aytiladi ?
   
4. 
   Qiya konlar deb nimaga aytiladi ?
   

5-Mavzu : Karyer parametrlari va elementlari




REJA :

1. 
   Karyerlarda yangi texnikalar qo`llanishi.
   
2. 
   Kon jinslarining yumshoqligi va bo`shoqligi
   

Karyer (razrez) larda yangi texnika qo‘llanilishi oqibatida kon

ishlarini olib borish texnologiyasi va karyeming oicham lari tobora takomillashib hormoqda. Hozirgi vaqtda chuqurligi 500-700 m va undan ham chuqur bo'lgan karyerlar qurish loyihalashtirilmoqda. Pog‘onalar balandligi 10-12 m dan 40 m gacha oshishiga imkon yaratilgan. Transportsiz va transport-ag‘darm ali texnologik sxemalami keng qo‘llanishi asosida qazish ishlarini jadallik darajasi oshib, karyeming yillik chuqurlashish tezligi 15-20 m ni tashkil etmoqda. Natijada karyedarning yillik ishlab chiqarish quw ati yuqori bo‘lishi ta’minlanmoqda.
Ochiq kon ishlari asosida foydali qazilma konlarini qazib olishni yanada rivojlantirish quyidagi yo‘nalishlar asosida amalga oshiriladi:

• 
  mavjud va quriladigan yangi karyeriaming yillik ishlab chiqarish quvvatini 10-20 va undan ko‘p mln tonnagacha oshirish;
  
• 
  yumshoq va bo‘shoq kon jinslarini qazib olishda uzluksiz ishlaydigan komplekslar (shu jum ladan rotorli ekskavatorlar kompleksi) ni qo‘llash;
  
• 
  qoplama jinslarni qazib olingan bo‘shliqda cho‘michning hajmi 40-100 m 3, strelasining uzunligi 100-150 m bo ‘lgan draglaynlar orqali joylashtirish texnologiyasini kengaytirish;
  
• 
  qazib olingan qattiq kon jinslari va foydali qazilmalami karyeming o‘zida surilma (suriladigan) tegirmonlarda mayda- langan massani konveyerlar bilan transport qilishga asoslangan uzulma - potok texnologiyasini qo‘llash;
  
• 
  kon-transport uskunalari yangi modcllarini keng joriy qilish SB Sh-320 rusum li b u rg ‘ila sh stanogi. E K G - 2 0 , e lek tr yuritkichli. E G - 12.5, EG -20 gidravlik yuritkichli ekskavatorlar, cho km ichining hajmi 25 m 3 bo ‘lgan yuklovchi mashina, yuk ko‘tarish quw ati 110-180-250 t bo blgan avtoag‘dargichlar va boshqa yangi texnikani qo‘llash;
  
• 
  yo‘l qurish va boshqa yordamchi ishlami to ‘la mexanizat­ siyalash;
  
• 
  boshqarishni avtomatik tizimlaridan foydalanish va karyer- larda joriy qilinadigan tadbirlar loyihasini tuzishda matematik usullar va EHM dan keng foydalanish.
  
• 
  Yuqorida qayd etilgan texnik yo‘nalishlami ishlab chiqarishga tatbiq qilish ochiq kon ishlari samaradorligini yanada yuqori txVlishini ta'minlaydi.
  
• 
  Ochiq kon Lshlari ikkita asosiy ishlardan tashkil topadi.
  
• 
  Qoplama jinslarni qazib olish (kon yotqizig‘ini ustini ochish) va bevosita foydali qazilmani qazib olish ishlari.
  
• 
  Foydali qazilma yotqizig'ini ochish ishlari natijasida bevosita foydali qazilmani qazib olishga imkon yaratiladi. Ochish ishlarini olib borish asosida karyer tashkil topadi.
  
• 
  Karyerda ochish ishlari vaqt va m akon bo‘yicha qazish ishlaridan o‘zdirib bajariladi .
  

1-rasm. Foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olish sxemasi: a) gorizontal yoki qiyaroq foydah qazilmalami qazish sxemasi; b) o‘ta qiya yoki tik joylashgan foydali qazilmalami qazish sxemasi; 1-kon ishlarini yil bosliidagi holati, 2-kon ishlarini yil oxiridagi holati, 3-karyerning oxirgi chegarasi.
1-rasm da yotiq va tik foydali qazilm a konlarini ochiq usulda qazib olishning ketm a-ket bajariladigan bosqichlari ko ‘rsatilgan.
Karyem ing m uayyan chegaralari yillar davom ida uzluksiz surilib, yangi holatni egallab boradi.
Bevosita foydali qazilmani qazib olish ishlari foydali qazilma yotqizig‘i ustidagi qoplam a jinslar qazib olingandan so‘ng, boshlanishi karyeming bai'cha yo'nalLslilari bo‘yicha o‘lchami katta bo‘lishi tufayli unda yuqori unumdorlikka va olcham larga ega bo‘lgan uskunalarni qo‘llash mumkinligi. qoplama jinslar va foydali qazilmani ekskavatorlar orqali qazib olinishi ochiq kon ishlarining asosiy belgilari hisoblanadi.
Kon jinslarining texnologik xossalari va ochiq usulda qazib olinadigan konlarni yotish sharoitlari. Tub kon jinslari (magmatik, metomorfik va cho‘kindi jinslar) va ularni qoplab yotgan ustama jinslar kon qazish ishlarining obyektlari hisoblanadi. Bu jinslaming xossalari asosida ularni qazib oluvchi va qayta ishlovchi uskunalar tanlab olinadi. Kon jinslarining bo‘shoqligi, yumshoqligi, pishiqligi yarim qoyasimon, qoyasimon va ularning bo'lakdorligi kabi xossalari kon jinslarining asosiy xususiyatlari hisoblanadi.
Kon jinslarining bo'shoqligi va yumshoqligi ularni massivdan dastlab maydalamasdan turli kon qazish mashinalari yordamida osonlik bilan ajratib olish mumkinligi bilan tavsillanadi va ular zarrachalaming o‘zaro hashish kuchi 0,03-0,05 M Pa dan katta bo'lmaydi.