1-mavzu: boshqaruv psixologiyasi fanining predmeti, maqsadi va vazifalari reja

2.Motivasiyalash strategiyalari va uslublari. 
U yoki bu motivasiya strategiyasini qabul qilishga uch xil yondoshish 
mumkin:
1.Rag‘batlantirish va jazolash orqali: ko‘p va sifatli mehnat qilayotgan 
xodimlarga ko‘p pul beriladi, yanada ko‘proq ishlayotgan xodimlarga esa yanada
ko‘proq to‘lanadi. Sifatsiz mehnat qiluvchilar jazolanadi.
2.Mehnat orqali motivasiyalash: xodimga qiziqarli va unga yoqadigan ish
berilsa olinadigan natija ham shunchalik yuqori bo‘ladi. 
3.Rahbar bilan bo‘lgan aloqani kuchaytirish: agar xodim topshiriqni sifatli
bajarayotgan bo‘lsa, unga ijobiy baho berish va xatoga yo‘l qo‘ygan paytda esa 
salbiy baho berishni muntazam shaklga keltirish.
Ushbu motivasiya strategiyasi vaziyatni doimo tahlil qilib borish hamda 
xodim va rahbar munosabatlarini mukammallashtirib borishni nazarda tutadi.
Boshqaruv amaliyotida xodim mehnat faoliyatini kuchaytirish uchun 
quyidagi motivasiya uslublari qo‘llaniladi:
1.Pul berish rag‘batlantirish omili sifatida. 
2.Ogohlantirishlar.
3.Tashkilot bilan yakdillik hissiyotini uyg‘otish. 
4.Qiziqarli mehnat orqali motivasiyani kuchaytirish.
5.Yutuqlarni tan olish va taqdirlash. 
6.Rahbarlikka jalb etish.
7.O‘zgalar bilan hamkorlikda ishlay olganligi uchun taqdirlash. 
8.Xodimlarni o‘qitish va malakasini oshirish.
9.Salbiy omillarni kamaytirish orqali. 


Pul – universal rag‘batlantirish uslubi bo‘lib, har qanday malakali va
ma‘lumotli xodimlar uchun ahamiyatli omildir. Biroq, bu omil doim ham 
motivasion kuchga ega bo‘lavermaydi. Xersberg fikricha, maoshni oshirish doim
ham mehnat samaradorligi oshishiga olib kelmaydi, ammo oylikning past bo‘lsa 
yoki o‘z vaqtida to‘lanmasa qoniqmaslikni yuzaga keltiradi va ish unumdorligini
kamaytiradi. Chet ellik (AQSH) olimlar o‘tkazgan tadqiqot orqali aniqlanishicha, 
pul quyidagi toifa xodimlar uchun ahamiyatli omildir: yoshlar, bir nechta joyda
ishlashga qodir professional xodimlar va maqsadga intiluvchan kimsalar – bunday 
xodimlar tashkilotda 25% ni tashkil etarkanlar, 19% xodimlar esa tashkilotdagi o‘z
mavqye va obro‘-e‘tiborni yetakchi o‘ringa qo‘yadi, ular uchun nufuzli tashkilotda 
ishlash muhimdir. Yana 18% xodimlar uchun jamoda o‘zini xavfsiz his etish va

---

do‘stona munosabat yetakchi hisoblanadi. Aniqlanishicha, ko‘p pul to‘lanishi

yaxshi va samarali mehnat uchun asos yaratdi, degani emas, albatta.
Pul motivasiya omili sifatida qabul qilinar ekan, moddiy taqdirlash ham
ma‘lum qonuniyatlar asosida o‘tgani ma‘qul. Aniqlanishicha, maoshning oshishi 
ish haqining 15-20% dan 40-50% gacha bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Maoshni
ko‘paytirish orqali xodim faolligining oshishi yarim yildan bir yilgacha davom 
etishi aniqlangan. Shundan so‘ng mehnat motivasiyasi yana susaya boshlaydi.
Maoshni hatto 2 baravar oshirgan taqdirda xam ma‘lum vaqtdan so‘ng xodimning 
mehnat motivasiya pasayadi.
Yuqorida ta‘kidlanganidek, maosh xajmi yosh xodimlar uchun, shuningdek 
mehnat faoliyati qaltis va zo‘riqish sharoitlarida o‘tuvchi mutaxassislar uchun
kuchli motivasiya omili bo‘lib hisoblanadi.
Saraflangan kuch va g‘ayrat tezda tiklanish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim.
Ijodiy salohiyatga ega va mustaqil faoliyat yuritishga moyil xodimlar uchun 
maoshni oshirish yetakchi motivasiya omili bo‘la olmaydi. Pul motivasiya kuchiga
aylanishi uchun u haqiqiy mehnat haqiga aylanishi kerak. Buning uchun esa haq 
to‘lashda quyidagi talablarni hisobga olish zarur:
1.Mutaxassislarni ishxonada ushlab turish uchun raqobatdosh ish haqini 
to‘lash kerak.
2.Haqqoniylik tamoyiliga amal qilgan holda haqiqiy mehnat haqini 
ifodalovchi maoshni to‘lash kerak.
3.Mehnat haqini bajarilgan ish natijasi, uning sifati bilan bog‘lash lozim, bu 
orqali xodim o‘z intilishlari qancha turishi haqida aniqtaasavvurga ega bo‘lsin.
4.Xodim o‘z harakati taalluqli tarzda moddiy rag‘batlantirilishi haqidagi 
ishonchga ega bo‘lishi kerak.
Moddiy rag‘batlantirishning maoshdan tashqari turlicha boshqa shakllari 
mavjud. Masalan, chet el ilg‘or firmalarida quyidagi rag‘batlantirish shakllari
qo‘llanadi: 
ing har yarim yilda maoshi oshib boradi;
mukofot puli bilan taqdirlash; 
kechki ovqat uchun puli to‘langan chipta berish;
hal etish. Farzandlar bilan bo‘lgan muammolar, xodimning bank qarzlarini qisman 
qoplash, hodim kasal bo‘lgan paytda yordam ko‘rsatish, zarur bo‘lgan paytda
bepul yuridik xizmat va h.k.; 

---

garajlarni qurib berish; 

bir qancha imtiyozlar xodimga ko‘rsatiladigan moddiy rag‘batlantirish turlariga 
kiradi.
Qayta aloqa motivasiyalash omili sifatida. Ingliz psixologi Dj. Braun 
ta‘kidlashicha, o‘z mehnati natijalari haqidagi ma‘lumotning yo‘qligi tashkilotga
va mehnatga befarqlikni yuzaga keltiradi. Xodimga uning ish natijalari haqida 
muntazam axborot berib borish kuchli motivasiya omili ekanligi isbotlangan. qator
tadqiqotlarda aniqlanishicha, xodimni muntazam ravishda faoliyat natijasi haqida 
xabardor qilish uning mehnat samaradorligini 12-15% oshirgan. har bir xodim o‘z
mehnat natijasi haqida ma‘lumot olib turishni xohlaydi. Mehnat yutuqlari shu 
zahotiyoq taqdirlanganda uning samarasi yuqori bo‘ladi. Erishilgan natija haqida
kechiktirib tashakkur bildirish bu taqdirlashning ahamiyatini tushirib yuboradi. 
«o‘z vaqtida berilgan narsa ikki barobar qiymatga ega» degan maqol ham bejiz
emas.