1 QİYMƏTLƏNDİRM
Yüklə 2,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 1 QİYMƏTLƏNDİRMƏNIN ƏSASLARI FƏNNİNİN MÜHAZİRƏ MƏTNLƏRİ Mövzu 1. Əmlakın qiymətləndirilməsinin nəzəri əsasları və predmeti
1.1. Qiymətləndirmə fəaliyyətinin ümümi səciyyəsi 1.2. Qiymətləndirmə fəaliyyətinin məqsədi və qiymətləndirmə növlər 1.3. Qiymətləndirmədə istifadə olunan ilkin baza göstəriciləri 1.4. Qiymətləndirmə fəaliyyətinin zəruri ilkin şərtləri, onu doğuran mühit və amillər
Azərbaycan iqtisadiyyatının bazar təsərrüfatçılığı metodlarına keçməsi prosesində yeni iş və xidmət sahələri yaranmış, əvvəllər o qədər də nəzərə çarpmayan fəaliyyət növləri, habelə onlara müvafiq olan xüsusi bilik və peşə sahələri formalaşaraq inkişaf etmişdir. Bu da, ayrı-ayrı intellektual istiqamətlərdə sahibkarlığın təməlinin yaradılmasına, dünya ənənələrinə müvafiq olaraq inkişafına və təkmilləşdirilməsinə ə saslı təsir göstərmişdir. Müstəqil mühasiblər, marketoloqlar, auditorlar, menecerlər və sığortaçılar buna əyani misaldır. Ölkəmizdə dinamik inkişaf edən fəaliyyət sahələrindən biri də, bazar iqtisadiyyatında özünün aktuallığı və yüksək əhəmiyyəti ilə fərqlənən qiymətləndirmə fəaliyyətidir. Müxtəlif fəaliyyət növlərinin nəticələrinin, onların səmərəliliyinin, investorların müxtəlif risklərlə üz-üzə qalmalarının, habelə yekun nəticələri təmin edən resursların kompleks göstəricisi kimi qiymətləndirmənin əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Məhz qiymətləndirmə mülkiyyət obyektinin faydalılığı, onun idarə olunmasının səmərəliliyinin ölçüsü kimi çıxış edir. Bu səbəbdən, Azərbaycanda bazar münasibətləri inkişaf etdikcə, qiymətləndirmə fəaliyyəti üzrə biliklərin genişlənməsinə də tələbat artır. Qiymətləndirmə elmi-metodoloji əsaslara malik bir sistemdir. O, dəyərin qiymətləndirilməsi üçün konkret vəzifə və qaydaların müəyyənləşdirilməsini, lazımi 2 məlumatların toplanılmasını, real proqnozlara nail olunmasını, onların təhlilini, habelə konkret obyektin dəyərinin dəqiq hesablanmasını nəzərdə tutur. Qiymətləndirmə fəaliyyəti dedikdə nə başa düşülür? O, digər iqtisadi fəaliyyət növlərindən nə ilə fərqlənir? Bu suallara cavab vermədən qiymətləndirmə fəaliyyətinin mahiyyətini düzgün başa düşmək mümkün deyildir. Qiymətləndirmə geniş mənada, qiymətləndirici subyektlərin əmlakın bazar və ya digər dəyərlərinin (girov dəyəri, investisiya dəyəri, likvid dəyəri, tam bərpa dəyəri, qalıq dəyəri, ləğvetmə dəyəri) müəyyən edilməsinə yönəlmiş fəaliyyətidir. Lakin, bu fəaliyyətin dəqiqliyi nöqteyi- nəzərindən onun bir sıra məhdudlaşdırıcı şərtləri və xüsusiyyətləri də vardır. Bunları nəzərə almaqla “qiymətləndirmə fəaliyyət”i dedikdə, sifarişçinin (istehlakçının) konkret məqsədlərini rəhbər tutaraq əmlakın bazar və ya digər dəyərinin qiymətləndirici tərəfindən müstəqil şəkildə, həm də dəqiq müəyyən edilməsi üzrə fəaliyyət nəzərdə tutulur. Bu anlayışa uyğun olaraq, qiymətləndirmə fəaliyyətinin aşağıdakı əlamətləri mövcuddur və dünya təcrübəsində onların nəzərə alınmasına böyük əhəmiyyət verilir: Birincisi, qiymətləndirmə fəaliyyəti məqsədli xarakter daşıyır. Belə ki, qiymətləndirilən ə mlakın hansı məqsəd üçün qiymətləndirilməsi müəyyən edilməlidir; ikincisi, həmin məqsədlərə müvafiq olaraq, qiymətləndirmə fəaliyyəti müxtəlif dəyərlərin müəyyən edilməsinə yönəldilir. Deməli, fəaliyyətin mövcud hüquqi və normativ bazası buna tam imkan verməlidir. Lakin, bazar iqtisadiyyatı şəraitində bazar dəyərinin əhəmiyyətini və onun tətbiqi məqamlarını xüsusi qeyd etmək lazımdır; üçüncüsü, bu fəaliyyət bilavasitə ə mlak qiymətləndiricisi tərəfindən həyata keçirilir; dördüncüsü qiymətləndirmə fəaliyyəti konkret dəyərin müəyyən edilməsinə yönəldilmiş prosesdir. Bu fəaliyyət zamanı obyektin qiyməti barədə konkret qiymətləndirmə tarixinə elmi cəhətdən ə saslandırılmış nəticə çıxarılır və bu nəticə qiymətləndiricinin hesabatında öz əksini tapır. (həmin hesabatın tərtib edilməsi barədə sonrakı fəsillərdə müfəssəl məlumat verilir.) Ümumi ifadə ilə dedikdə, qiymətləndirmə əmlakın dəyərinin müəyyən edilməsidir. Lakin, bu və ya digər əmlakın qiymətləndirilməsi məqsədindən asılı olaraq, onların dəyəri əsaslı surətdə dəyişə bilər. Bu da, obyektin dəyərinin spesifik məqsədlər üçün
3 müəyyən edilməsi tələblərindən irəli gəlir. Daha doğrusu, hər hansı əmlakın vergiyə cəlb edilməsi və ya ipoteka krediti məqsədilə qiymətləndirilməsində müxtəlif yanaşmalar və metodlar tətbiq olunur. Klassik bazar iqtsadiyyatı ölkələrində mühüm nüfuza malik olan qiymətləndirmə fəaliyyəti çoxsahəli əməliyyatları özündə birləşdirən mürəkkəb bir prosesdir. Həmin proses müxtəlif tərkib hissədən ibarət iki qrupa bölünür: Birinci qrupa
üzrə keçmişin, cari dövrün və proqnozlaşdırılan gələcəyin vəziyyəti, sifarişçisinin təqdim etdiyi sənədlərin öyrənilməsi, qiymətləndirmə obyektinin dəyərinə təsir edən bu və ya digər amilin zəruriliyinin müzakirəsi, qiymətləndirici tərəfindən informasiya mənbəyinin, həmçinin obyektin qiymətləndirilməsi məqsədilə daha əlverişli, həm də mümkün olan yanaşma metodların müstəqil seçilməsini aid etmək olar; ikinci qrup isə müxtəlif üsullarla əldə edilən məlumatların riyazi hesablamalara (düsturlara) daxil edilərək, qiymətləndiricinin son nətəcəyə gəlməsi üçün müvafiq analitik işlənilmələri özündə birləşdirən mərhələni əhatə edir. Real bazar şəraitində dəyər obyektiv kəmiyyət olmaqla bir tərəfdən bazarın, digər tərəfdən isə qiymətləndirilən obyektin vəziyyətindən asılı olur. Bunların hər ikisi eyni və tamamilə oxşar olan qiymətləndirmə obyekti üzrə zaman və məkan amilindən asılı olaraq əsaslı surətdə dəyişə bilər. Ona görə də obyektin mövcud dəyəri ətrafında danışıqlar gedərkən onun qiymətləndirildiyi tarix əsas kimi nəzərə alınır ki, bu da “qiymətləndirmə tarixi” adlanır. Qiymətləndirmə tarixi təkcə hesabatın tələbləri üçün deyil, həm də, qiymətləndirilən həmin obyektin dəyərində gələcəkdə müqayisə obyekti kimi istifadə edilməsinə zəmanət verən göstəricilərdən biridir. Təbiidir ki, konkret obyektin xassə və xüsusiyyətinin onu əhatə edən mühitin dəyişməsindən asılı olaraq müəyyən zaman çərçivəsində obyektin dəyəri arta və ya azala bilər. Ona görə də, qüvvədə olan qiymətləndirmə standartlarına uyğun olaraq bu fəaliyyət üzrə hər hansı müqavilə əməliyyatının onun qiymətləndirmə tarixindən sonrakı 6 ay ərzində aparılması məqsədəuyğun bilinmir. Bu da əsasən, həmin 6 ay ə rzində qiymətləndirilən obyektin dəyərinin dəyişməsi ehtimalnın son dərəcə az olması amili ilə izah oluna bilər. Lakin, əlahiddə hallarda, həmin müddət ərzində əmlakın Yüklə 2,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|