1 QİYMƏTLƏNDİRM
Yüklə 2,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bazar iqtisadiyyatı şəraitind ə h ər bir sahibkar v ə mülkiyy ətçi öz əmlakından daha s əm ər əli istifad
- 2.2. QIYM
22 göstəriciləri isə çox vaxt bazarda mövcud olan qiymətlərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Məsələn, 2000-ci ildə müstəqil qiymətləndiricilər mühüm bir tibb mərkəzini qiymətləndirərkən müəyyən etmişlər ki, onun əsas fondlarının mühasibat uçotunda əks olunan balans dəyəri 200 milyon manatdır. Ancaq qiymətləndiricilər həmin obyekti 3,3 milyard manat dəyərində qiymətləndirmişlər. Bu cür faktlar çörəkbişirmə zavodlarında, inşaat komplekslərində və s. sahələrdə kifayət qədər aşkar edilmişdir. 1997-2003-cü illərdə müxtəlif markalı yük avtomobilləri üzrə bazar qiymətləri onların balans dəyərindən 7-8 dəfə, tikiş maşınları üzrə 11-12 dəfə, inşaat maşınları üzrə 13-15 dəfə aşağı olmuşdur. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində hər bir sahibkar və mülkiyyətçi öz əmlakından daha səmərəli istifadə etməyə, həmin əmlakdan əldə etdiyi gəlirləri kapitallaşdırmağa can atır. Bu isə mövcud əmlakın və gözlənilən gəlirlərin düzgün qiymətləndirilməsi əsasında mümkün olur. Qiymətləndirmə fəaliyyətinin öyrənilməsi baxımından amerikalı alim C. R. Kommonsun fikirləri olduqca əhəmiyyətlidir. O, təyinatı üzrə xərclənən bir sıra vəsaitlərin gəlirlilik imkanlarının mövcudluğunu elmi əsaslarla izah edir. Kommons deyir: “ Gözləmə təminatı olmadan indiki zamanda dəyər, sövdələşmə və məşğulluq olmayacaqdır və ya bunların hamısı çox az miqdarda olacaqdır. Dəyər gələcək xalis dəyərin müasir qiymətləndirilməsidir”. Müasir şəraitdə hər bir fərdin və ya kollektivin fəaliyyətində gələcək mümkün dəyərin müəyyən edilməsi üçün əlverişli imkanlar mövcuddur. Elmin müxtəlif sahələrində aparılan araşdırmalar təsdiq edir ki, bizi əhatə edən resurslar və nemətlər məhduddur. Bu isə, həmin resurs və nemətlərdən səmərəli istifadənin zəruriliyini önə çəkir. Kommons bu məqsədlə hər bir varidatın dəyəri və gözlənilən faydası barədə fikirlərini söyləyərək göstərir ki, dəyərin müəyyən edilməsi nəinki fərdin, həm də cəmiyyətin qarşısında duran vəzifədir. O, mövcud nemətlərin yararlılığı və onların qiymətləndirilməsi anlayışına istənilən formada verilən kreditlərin və borcların da aid olduğunu diqqətə gətirir. Kommons, həmçinin dəyərin səviyyəsinə cəmiyyətin inamının, insanların etimad, nigarançılıq və qorxu psixologiyası ilə əhatə
23 olunmuş davranışlarının da təsir etdiyini bildirir. Bütün bunların əsas səbəbi isə sahibkarlığa marağın təsiri və hər cür varidatın təhlükəsizliyinə məsuliyyət hissi ilə izah oluna bilər.
OBYEKTLƏRI VƏ SUBYEKTLƏRI
Qiymətləndirmə prosesi qiymətləndirilən obyektlərin və onları qiymətləndirən subyektlərin mövcudluğunu nəzərdə tutur. “Qiymətləndirmə fəaliyyəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanununda qiymətləndirmə obyektinə belə tərif verilir: “Qiymətləndirmə fəaliyyətinin obyektləri - qiymətləndirilməsi mülki qanunvericilikdə nəzərdə tutulan və ya sifarişçi tərəfindən zəruri hesab edilən istənilən əmlakdır”. Deməli, mülki dövriyyədə iştirak edən və mülki hüquq obyektlərinə aid olan hər hansı mülkiyyət obyekti (məsələn, daşınmaz əmlak obyekti) qiymətləndirmə fəaliyyətinin obyekti ola bilər. Mülkiyyət obyekti isə əmlaka hər hansı əmlak hüquqlarının (o cümlədən mülkiyyət hüququnun) və əmlak sahibinin (mülkiyyətçinin) olmasını nəzərdə tutur. Ə
əş yalar və qeyri-maddi aktivlər. Əş yalar daşınar və daşınmaz əmlak növlərindən, bitki və heyvanlardan ibarətdir. Qeyri-maddi aktivlər (əmlak növləri) başqa şəxslərə verilə bilən və ya sahibinə maddi fayda gətirən, habelə başqa şəxslərdən nə isə tələb etmək hüququ vermək üçün nəzərdə tutulan tələblər və hüquqlardır. Bu kateqoriyaya uzun müddət təsərrüfat fəaliyyətində istifadə olunan və gəlir gətirən aktivlər, əmlaka hüquqlar, kəşflər, sənaye nümunələrinə verilən patentlər, lisenziyalar, nou-hau, ticarət markaları, əmtəə nişanları, ə qli mülkiyyət obyektləri, tələblər, informasiyalar və s. aiddir. Qeyd olunanları ümumiləşdirərək demək olar ki, qiymətləndirmə obyektlərinə aşağıdakılar aiddir: 24 • ayrı-ayrı material (əşya) obyektləri; • əmlak və qeyri-maddi aktivlər üzərində mülkiyyət və digər əşya hüququ; • tələblər, öhdəliklər; • işlər, xidmətlər, informasiyalar; • intellektual mülkiyyət obyektləri və Azərbaycan qanunvericiliyi ilə mülki dövriyyədə olan digər mülki hüqüq obyektləri. Bəzi qiymətləndirmə obyektlərini daha ətraflı nəzərdən keçirək. Daşınmaz əmlak - torpaq sahələri, yerin təki, ayrıca su obyektləri, meşələr, çoxillik əkmələr, binalar, qurğular və torpaqla birbaşa bağlı olan digər əşyalar, yəni təyinatına zərər vurulmadan yerinin dəyişdirilməsi mümkün olmayan obyektlərdir. Təcrübədə daşınmaz əmlakın aşağıdakı kateqoriyaları fərqləndirilir: • sahibkarın biznes məqsədləri üçün istifadə etdiyi daşınmaz əmlak; • birdəfəlik və vaxtaşırı normalar üzrə gəlir gətirən (satılan, icarəyə verilən və s.) daşınmaz əmlak (kommersiya daşınmaz əmlakı); • biznesin əlavə ehtiyaclarını ödəyən daşınmaz əmlak. Daşınar əmlak – daşınmaz əşyalara aid edilə bilməyən bütün əmlak növləridir. Buraya nəqliyyat vasitələri, avadanlıqlar və s. daxildir. Qiymətləndirmə fəaliyyətinin subyektləri dedikdə, qiymətləndiricilər və sifarişçilər nəzərdə tutulur. Başqa sözlə, onlara qiymətləndirmə üzrə tərəflər də deyilir. Qiymətləndirici – fəaliyyəti qanunvericiliklə ciddi tənzimlənən və peşəkar qiymətləndirmə fəaliyyəti ilə məşğul olan hüquqi və ya fiziki şəxsdir. O, özünün xüsusi biliyinə əsaslanaraq əmlakın bazar və ya digər dəyərini müəyyən edir, bu barədə sifarişçiyə yazılı və həm də, hüquqi statusu olan hesabat verir. Qiymətləndirmənin keyfiyyəti qiymətləndiricinin peşəkarlığından, mövcud metodika və standartlardan düzgün istifadə etmək bacarığından asılıdır. Ona görə də, sifarişçi qiymətləndiricini seçərkən onun peşəkarlığı, gördüyü işlərin kəmiyyəti və keyfiyyəti, hansı əmlak növünün qiymətləndirilməsi üzrə ixtisaslaşması barədə məlumat əldə etməlidir.
Yüklə 2,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|