10-маvzu: monopoliyaning iqtisodiy asoslari reja

NARX SIYOSATI VA UNING O‘ZBEKISTONDA AMALGA OSHIRILISH XUSUSIYATLARI
Davlatning narx siyosati - bozor iqtisodiyotiga o'tish aroitida narxlarni erkinlashtirish va milliybozor narxlarini jahon bozori narxlariga yaqinlashtirishga qaratiladi. Narxlarni erkinlashtirishdan ko‘zlangan maqsad:

• 
  Xom ashyo bilan mahsulot ayrim turlari narxlari o‘rtasidagi nomutanosiblikni yumshatish;
  
• 
  Narx bilan axrli daromadlari va korxonalar foydasi urtasidagi mutanosiblikka erishish;
  
• 
  Investitsion tovarlar, ists’mol tovarlari va xizmatlar narxlarining oqilona nisbatini ta’minlash;
  
• 
  Ishlab chiqarish vositalari, xalq iste’mol tovarlari, siyosati – bozor bajarilgan ishlar va xizmatlaming erkin narxlari hamda ta’riflanga о tish;
  
• 
  milliy bozor narxlarini jahon bozori narxlariga yaqinlashtirish.
  

Narxlarni erkinlashtirish yo’llari:

• 
  Narxlarni birdaniga yoki “esankiratadigan” tarzda qo‘yib yuborish;
  
• 
  narxlar o'sishini sun’iy ravishda to‘xtatib qo‘yish;
  
• 
  narxlarni davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilislmi ma’lum darajada saqlab qolish;
  
• 
  narxlarni asta-sekinlik bilan va bosqichma-bosqich erkinlashtirish.
  

O'zbekistonda iqtisodiyotni isloh qilishning o'ziga xos tamoiillari, mamlaktdagi iqtisodiy vaziyat va aholining turmush darajasi hisobga olinib, narxlarni bosqichma-bosqich erkinlashtirish io‘li tanlab olindi. O‘zbekistonda narxlarni erkinlashtirish bosqichlari:
1-bosqich (1992 yil boshidan)- bu davrda ancha keng turdagi investitsion tovarlar, ayrim iste’mol tovarlari va xizmatlaming erkin narxlari va ta’riflariga o‘tildi. CHeklangan doiradagi xalq iste’mol tovarlari narxlari ayrim turdagi xizmatlar ta’riflarining yuqori chegarasi belgilab quyildi.
2-bosqich (1993 yil) da ulgurji narxlarni davlat tomonidan tartibga solish to‘xtatildi. Davlat tomonidan qat’iy belgilanadigan va tartibga solib turiladigan tovar (xizmat) lar soni ancha qisqardi.
3-bosqich (1994 yil oktyabr-noyabr)da xalq iste’mol tovarlari asosiy turlari narxlari erkin qo‘yib yuborildi, transport va kommunal xizmatlaming ta’riflari oshirildi.
Shunday qilib, respublikada iqtisodiyotni isloh qilishning birinchi bosqichi narxlarni bosqichma-bosqich (uch bosqichda) to’liq erkinlashtirish bilan tugadi. Narxlarni erkinlashtirish aholini ishonchli iqtisodiy va ijtimoiy himoyalash tadbirlari bilan birga olib borildi. Davlat tomonidan turli konpensatsiyalar maqsadidagi j am g’arm alar tuzildi, ish haqi, pensiya va stipendiyalarning eng kam miqdori muntazam sur’atda oshirib borildi, bolalar uchun nafaqalar joriy etildi. Aholining muhtoj qismiga yordam ko’rsatildi, imtiyozli soliq stavkalari joriy etildi.