100 Soruda Merkez Bankacılığı

20
100 Soruda Merkez Bankacılığı
16.Merkez Bankasının şubesi var mıdır? 
Merkez Bankasının Türkiye çapında 21 şubesi bulunmaktadır. Şube-
ler, Banka Meclisi Kararı ile gerekli görülen yerlerde açılmaktadır. 
Merkez Bankasının şubeleri şunlardır: 
17.Merkez Bankası ne zaman kuruldu? Merkez Bankasının kurul-
masından önce hangi kurumlar bu görevi yerine getiriyordu?
Osmanlı Devleti’nin klasik örgütlenme düzeninde para miktarının 
ayarlanması, kredi hacminin düzenlenmesi, altın ve döviz rezervle-
rinin yönetimi ile iç ve dış ödemelerin gerçekleştirilmesi gibi faali-
yetler; hazine, darphane, sarraflar, vakıflar, bedestenler ve loncalar 
gibi birçok farklı kesim tarafından yürütülmüştür. 
19. yüzyılın ikinci yarısına kadar büyük oranda devam eden bu yapı 
içinde Osmanlı Devleti, padişah adına altın sikke basımını gerçek-
leştirmiştir.
Osmanlı Devleti, ülke içerisindeki borçlanma ve savaşların yarattığı 
mali sıkıntılardan dolayı, Kaime-i Nakdiye-i Mutebere (Kaime) isimli 
kâğıt paraları basmış ve 1840 yılında dolaşıma çıkartmıştır.

---

100 Soruda Merkez Bankacılığı
21
1854 yılındaki Kırım Savaşı sırasında, yurt dışından ilk kez borçlanan 
Osmanlı Hükûmetinin, dış borçların ödenmesi konusunda aracılık 
görevi üstlenecek bir devlet bankasına ihtiyaç duyması üzerine, 
1856 yılında Ottoman Bank (Bank-ı Osmanî) kurulmuştur. Merkezi 
Londra’da bulunan İngiliz sermayeli bu Bankanın yetkileri; küçük 
miktarlarda kredi vermek, hükûmet’e avans sağlamak ve bazı Hazi-
ne bonolarını iskonto etmekle sınırlandırılmıştır.
1863 yılında Ottoman Bank, kendini feshederek İngiliz-Fransız or-
taklığı altında Bank-ı Osmanî-i Şahane (Osmanlı Bankası) adını al-
mıştır. Bankaya, 30 yıllık bir süre için banknot basma ayrıcalığı ve 
tekeli verilmiştir. Osmanlı Bankası ayrıca; devletin haznedarlığını 
üstlenerek gelirleri tahsil etmek, Hazinenin ödemelerini yerine geti-
rip bonolarını iskonto etmek, iç ve dış borçlara ilişkin faiz ve anapara 
ödemelerini yapmakla da görevlendirilmiştir.
Osmanlı Bankası sermayesinin yabancılara ait olması, zamanla tep-
kilere yol açmış; bu durum, ulusal bir merkez bankası kurulması fik-
rinin temelini oluşturmuştur. Yerli sermayeye dayalı bir merkez ban-
kası kurma çabaları, 11 Mart 1917 tarihinde Osmanlı İtibar-ı Millî 
Bankasının kurulması ile sonuçlanmıştır. Ancak bu Banka; Osmanlı 
Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’ndan yenilgi ile ayrılması nedeniyle, 
merkez bankası işlevlerini görecek bir ulusal banka olma amacına 
ulaşamamıştır.
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından, dünyada ortaya çıkan emisyon 
sağlayacak merkez bankalarının oluşturularak ülkelerin kendi para 
politikalarını bağımsız olarak belirlemeleri yönündeki eğilimin etki-
siyle ve ülkemizde Kurtuluş Savaşı ile kazanılan siyasi bağımsızlığı 
ekonomik bağımsızlıkla güçlendirmek amacıyla bir merkez bankası 
kurulması yönündeki tartışmalar ve çalışmalar hız kazanmıştır. Bu 
konunun ilk kez ele alındığı 1923 İzmir İktisat Kongresi’nde, özellikle 
“millî devlet bankası” kurulması fikri üzerinde durulmuştur. 1927 
yılında Maliye Bakanı Abdülhalik Renda’nın bir merkez bankası ku-
rulması hakkında sunduğu kanun taslağı kabul edilmiştir. Merkez 
Bankasının kuruluş aşamasında yardımcı olması için; diğer ülkelerin 
merkez bankalarından da görüş istenmiştir. 
Lozan Üniversitesinden Prof. Leon Morf’un katkılarıyla Merkez Ban-
kası yasa tasarısı hazırlanmıştır. Tasarı; Türkiye Büyük Millet Mecli-
since 11 Haziran 1930 tarihinde kabul edilerek, 1715 sayılı Türkiye 

---

22
100 Soruda Merkez Bankacılığı
Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu adı ile 30 Haziran 1930 tarihin-
de Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Merkez Bankası; farklı kurum ve kuruluşlar tarafından yürütülen 
işlevlerin tek elde toplanmasının ardından, 3 Ekim 1931 tarihinde 
faaliyetlerine başlamıştır.