1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
12 Ģiddətindən yanıb yaxıldı, deyilsə daha düz olar. Görəsən, o partlayıcı maddə həqiqətdə bomba imiĢ? Bəli, bu bomba fevralın altısında baĢ verən Bakı faciəsidir ki, bütün Qafqaza buradan atəĢ açıldı. Bu gün hər tərəfdə, yəni Bakının bütün sahələrində iğtiĢaĢ gözlənirdi. Babayev adlı bir müsəlmanın ölmək xəbəri yayılandan sonra müsəlmanlar da açıq-açığa hərbə qalxaraq ermənilərə yürüĢ etdilər. Dördüncü sahədə də atıĢma baĢlanıb tərəflər bir-birini heyrətli dərəcədə bombardman edirdi. Ermənilər tam ciddiyyətlə iĢə baĢlamıĢdılar. Babayev adlı müsəlmanın qətlindən yarım saat sonra Voronsovski küçəsində konka konduktoru Artyom ġinkov öldürüldü, Tsitsiyanovski və Çadrovi küçədə bir naməlum rus naməlum Ģəxslər tərəfindən qana boyanıb yerə sərildi. Bu adamlar öldükdən sonra bütün sahələrdə tam Ģiddətlə atıĢma baĢlanıb, aramsız olaraq hər iki tərəfdən döyüĢ silahlarına əl atılmıĢdı. Həmən gün və gecəsi Ģəhərdə böyük gurultu-Ģaqqıltılar zahir olurdu. Gecə sübhə kimi Ģəhərdə atıĢma səsi var idi ki, səhər tezdən küçələrdə öldürülmüĢ 13 nəfər azarxanaya aparıldı. Fevralın 7-də hər tərəfdə atıĢma baĢlanıb, ermənilər ümumi hərbi qiyama baĢladıqlarından müsəlmanlar da açıq-açığa tüfəng-tapança götürüb, hərbə giriĢməkdə idilər. Ermənilər bu halda müsəlmanların hücumuna davam gətirə bilməyərək qaçmaqda və evlərinə pənah aparmaqda idilər. Damlardan, pəncərələrdən müsəlmanların və gəlib keçən bütün tayfaların üzərinə ardı-arası kəsilmədən atəĢ açılırdı. Krasilnikovların evlərindən, Madrid mehmanxanasından və Krasilnikovların o biri evlərindən ki, Bazar və Qubernski küçələrinin küncündədir, böyük atəĢ açılırdı. Mayılovun və Korsakovun evlərindən və Məlikovun evindən ki, hamam da ordadır, müsəlmanların qarĢısına vahiməli atəĢ açılmıĢdır və yenə Tağıyevin evinin yuxarı mərtəbəsindən gəlib- gedən camaata fərq qoyulmadan güllə atılırdı. Bu vaxtda Bakının və zavodların elə bir yeri qalmamıĢdı ki, iğtiĢaĢ sirayət etməsin. Ümum camaat bir-birinə qarıĢıb silah iĢlətməkdə idi. Övrətlər uĢağın əlindən tutaraq o tərəf-bu tərəfə qaçır, ancaq heç bir tərəfdən aman tapmayıb sərgərdan olurdular. Bu vaxtlar Balaxanıda böyük vuruĢma və yanğın düĢür. Müsəlmanların dil bilənləri erməniləri hifz edirdilər. Həmən gün elə bir gün idi ki, küçələrdən əlli nəfərə qədər erməni ölüsü yığıldı. Müsəlmanlara gəldikdə yaralı və ölüləri daĢıyıb öz evlərinə aparırdılar. ĠğtiĢaĢ nəticəsində müsəlmanların bir çoxunun imarətləri və mağazaları dağıdıldı və qarət edildi. Ermənilərdən isə Minas Simonov, Muqdusi Oqanesyans, Ayrapetyans qardaĢlarının və baĢqalarının dükanları qarət edildi. Bu dükanların qarətini dayandırmaq üçün polis qulluqçularının əlində lazımınca müdafiə aləti olmadığından onları qarətçilərdən qorumaq mümkün olmadı. Yəni qarətə son vermək imkan daxilində deyildi. Zira, qarətçilərin çoxu, müsəlmandan - Ġran fəhləsi, ermənidən isə Türkiyədən gəlmə daĢnaksutyun və sair könüllülər idi. Buna görə də bu qarətçilərin əməlinə son vermək olmaz idi. Fevralın yeddisində, yəni müharibənin Ģiddətli zamanında iyirmi nəfər kazak abxoda çıxıb, hər on nəfəri bir dəstə olaraq, birisi ġamaxinskidə, digəri Bazarda idi. AtıĢmanın Ģiddətli vaxtı xidmət halından məhrum və aciz qalan pristavlar bu kazaklardan kömək tələb 13 etsələr də, az olduqlarına görə onlardan "kömək edə bilmərik" cavabını alırdılar. Saat on iki radələrində Ģəhərin halı təhlükəli bir vəziyyət almıĢdı. Müsəlmanların könüllü cavanları çox cəsarətlə ermənilərə və onların nizami soldatlarına qarĢı dururdular. Müsəlman baĢçılarına gəldikdə erməniləri yeri düĢdükcə hifz və himayət edirdilər. Bu əsnada hökumət tərəfindən hər tərəfə on nəfər olmaqla dəstə ilə soldat göndərilirdi ki, bu da bir boĢ xəyal imiĢ. Zira, on minlərcə müharibə edəni bir-birindən ayırmaq üçün on deyil, minlərcə soldat və ciddi surətdə çalıĢan komandanlar lazım idi. Sakitliyi bərpa etməyə əmr alan dəstələrdən Salyan polkunun podpolkovniki Kuzminskinin komandası altında on iki nəfər soldat saat on birdə Ģeypur balaban ilə çıxsa da, camaat bir az dağılır, fəqət onlar keçib gedəndən sonra yenə qarət və qətlə davam edirdilər. Bir sahənin pristavı Ģəxsən polkovnikin yanına gedərək "əmr veriniz, soldatlar bir neçə atəĢ açıb camaatı hədə ilə dağıtsın" dedikdə, "sizə borc deyil, biz öz qulluğumuzu yaxĢı bilirik" cavabını almıĢdı. Söz yoxdur ki, pristavlar kimi, atəĢin Ģiddətlə getdiyi məhəllədə vəzifədə olan Ģəxslər də elə cavab aldıqda xidməti boĢlayıb güllə düĢməyən bir yerə gedəcəkdir. Necə ki, belə də olurdu. Deyilənlərdən məlum olur ki, iki qanlı camaat bir-birinin öhdəsinə buraxılmıĢdı. Amma burasını da deməliyik ki, müsəlmanlar insafı əldən buraxmayaraq hər tərəfdə erməniləri hifz edir, evlərində saxlayıb yemək-içməklərini verirdilər. Krasnovodsk və Suraxanski küçələrində, kilsənin küncündə və BolĢaya Morskaya küçəsində müharibə tam Ģiddətlə davam edirdi. Bu küçədə müsəlmanlar bir çox erməniləri hifz etdilər, o cümlədən yüz doxsan beĢ nömrəli evdə Akim Ġsayeviçin ailəsi və özü hifz olunub, qətl-qarətdən kənar qalmıĢdılar, mühafizəçi müsəlman isə AğakiĢi Əliyev və Əliyevin qardaĢı Hüseynqulu Kərbəlayı Abdulla oğlu idi. Bu barədə ermənilərin özləri məktub vasitəsilə razılıq etmiĢlər ki, imzaları aĢağıda göstərilir: Mikayıl Artyomyans, Babacanov, Sarkis Minayeviç Ovanesov. Müharibənin ən Ģiddətli getdiyi yerlərdən biri Malakan bağının ətrafı idi. Orada da bir çox erməni hifz edilmiĢdi. AğadadaĢ Vəliyevin evində ArĢak Durniyans adlı bir erməni iki nəfər gimnaziyada oxuyan çocuqları ilə hifz olunub yemək-içmək verilmiĢdir. Həmin erməni ailəsi öz qonĢusu Hüseynqulu Mahmudov və MəĢədi Hənifə Cəfərov tərəfindən mühafizə edilmiĢdi. Qeyd olunmalı hal burasıdır ki, həmən məhəllədə olan ərsiz, sahibsiz müsəlman övrətləri dəstələrin qarĢısına çıxıb qonĢu ermənilərin əmlak və canlarını hifzə çalıĢırmıĢlar. ArĢak Durniyans bu barədə razılıq məktubu da yazmıĢdır. Məktubun tarixi 19 fevral 1905-ci ildir. Bu qanlı günlərdə altı fevraldan baĢlayıb Stepan Avetisov, Arzumanovlar və baĢqaları hifz olundular. Bir müsəlmanın evində ki, əvvəlinci müharibədə əmisi oğlu Ağarza Babayev ermənilərin əlində öldürülmüĢ, vaqiədə, islamiyyətin Ģan- Ģöhrət, insaf və mürüvvətini aləmə bildirmiĢdir. Baxınız, əmisi oğlu erməni əlində vəhĢicəsinə öldürülür, özü isə bir çox ermənini mühafizə edib, Davud Oxanesovun bütün ailəsini və tamam o evdə olan kirayəniĢinləri yeməklə doyurub, qətl- qarətdən xatircəm edir. YaĢasın insaflı qardaĢlarım! YaĢasın ki, islamın Ģan və Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|