1323-cü il hicri ilində (1905-ci miladi ilində) Qafqazda qəflətən baĢ verən erməni-müsəlman davasının tarixi
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dördüncü səbəbə gəldikdə ermənilərin avtonomiya - idarə muxtariyyəti həvəsində olmalarıdır.
- Ani xərabəsi
- Məmməd Səid QANLI BAKI FACĠƏLƏRĠ HAQQINDA
- Məqsədin ərzi.
10 Bəli, mətləbə qayıdalım, müsəlmanların elmsizliyi bu iğtiĢaĢlara üçüncü səbəbdir, demək olar. Dördüncü səbəbə gəldikdə ermənilərin avtonomiya - idarə muxtariyyəti həvəsində olmalarıdır. Bu səbəbiyyəti isbat üçün qələmə bir o qədər güc sərf etmək lazım deyil. Zira, ermənilərin hər aybaĢı Londona, Parisə, Amerikaya qaçıb ərzi-hal etmələri bunlara kamil bir sübutdur. Ġngiltərənin verdiyi proqrama uyğun olaraq Türkiyədə muxtariyyət idarə həvəsində bir xeyli çalıĢdılar. Nəhayət, erməni qırğını Sasun, Zeytun, Van faciələri 3 düĢəndən sonra Ġngiltərəyə bir də müraciət etməyə məcbur oldular. Ġngiltərə isə son dəfə olaraq - "Britaniyanın hərbi gəmiləri Türkiyənin Anadolu dağlarında cövlandan acizdir, nə yapayım," - deməklə erməniləri Türkiyədə idarə muxtariyyəti həvəsindən bir növ düĢürdü. Ġngiltərədən naümid olan ermənilər qırğından sonra Katalikos Mkrtıç cənablarını Berlinə, yəni Almaniyaya göndərməyə məcbur oldular. Mkrtıç cənabları Almaniya kabinəsindən "indi qılınc zamanıdır" sifariĢini ermənilərə yetirən kimi ermənilər Türkiyədə münəzzəm bir DaĢnaksutyun partiyası təĢkil və tənzim etdilər. Türkiyə hökuməti isə gözünü bərəldib dörd göz ilə bu iĢlərə baxdığından Mkrtıç cənablarını Ġstanbuldan Qudsi-ġərifə qovub DaĢnaksutyun partiyasının da rəvacına əsla meydan vermədi (Necə ki, ermənilər Tiflisdə erməni-müsəlman sülh məclisində DaĢnaksutyun partiyası barəsində lazımınca məlumat vermiĢdilər). Ermənilər Türkiyədə onların tazə partiyalarının rəvacını qeyri-qabil gördükdən sonra Qafqaza göz dikərək qədim əsrdən Ġranın bijənləri 4 tərəfindən təxrib edilmiĢ Ermənistanı diriltmək həvəsinə düĢdülər. Buna Ģahid 1878-ci ildə baĢ verən Qars müharibəsində Ģücaət göstərən erməni polkovniki Loris-Məlikovun Eçmiədzin yaxınlığında olan Ani * xərabəsini dövlətdən tələb etmək kimi əsassız xəyalıdır. Bunların banisi və göstəriĢ verəni isə erməni yazıçısı Arsruni cənabları idi. Bu cənab Türkiyə Ģəraitinə baxıb, iĢin çətinə düĢdüyünü görüb, erməniləri Qafqaza daĢımağı məsləhət görmüĢdü. Erməniləri Qafqaza daĢıyandan sonra Arsruninin ömrü vəfa etməyərək, bu aralarda vəfat etdiyindən əvvəlinci Dövlət Duması vəkillərindən Bahadurov cənablarını yerinə naib qoymuĢdu. Bu cənab hər halda bir fürsət axtarırdı ki, Arsruni dünyadan gedəndə ona vermiĢ göstəriĢə - təlimata itaət etsin. Axırda erməni-müsəlman qırğınını salıb, salıb da Dövlət Dumasına vəkil seçildi. Bu cənab Peterburqa yollandığı zaman ustadının verdiyi göstəriĢi - təlimatı özü ilə aparıb Dumada elan etmək istədi. Belə ki, erməni və müsəlmanı müharibə səbəbinə bir-birindən ayırmaq niyyəti ilə Bakı quberniyasını və Gəncə quberniyasının aran yerlərini müsəlmanlara verib, Ġrəvan quberniyasını, Gəncə quberniyasının yaylaq və dağbasar ölkələrini ermənilərə verib, bunları da Qars sancağı ilə birləĢdirib Erməni səltənəti təĢkil etmək idi. Ermənilərin çoxdan bəri bu xəyalda olduğuna bu dəlalət edə bilər ki, Qars camaatına "Rusiya sizlərdən əsgər * Ani xərabəsi - qədim erməni idarə mərkəzi imiĢ. Məlikovun xəyalı burada qədim hökuməti bərpa etmək idi. 11 tutacaq" - deyib qorxutmaqla onları ölkənin baĢqa yerlərinə hicrət etdirirdilər. Yenə Qafqazda Ģiəməzhəb müsəlmanlara məsləhət görürdülər ki, köçüb Ġrana getsinlər. Müxtəsər, bu tövr ilə ermənilər tədarük görüb öz milli istəklərinə yetiĢmək üçün bir çox təlaĢlar edərdilər. Belə ki, növbəti təĢəbbüsdən sonra Bakı faciəsinə giriĢdilər ki, Arsruninin vəsiyyətinə əməl edib, müsəlmanları təzyiq ilə baba yurdlarından qovub, yerlərində səltənət qursunlar. Bunlardan məlum olur ki, iğtiĢaĢın dördüncü səbəbi ermənilərin avtonomiya - idarə muxtariyyəti kimi əsassız olan xəyallarıdır. Arsruni cənablarının ruhu məndən inciməsin, yenə qoca bir yazıçı olduğundan hörməti biz kimi acizlərə vacib və bəlkə lazımdır. Pak ruhu Ģad olsun! Məmməd Səid QANLI BAKI FACĠƏLƏRĠ HAQQINDA 1905-ci ilin 6 fevralında qəflətən baş verən və hər iki millətin tarixində qara bir peşmançılıq səhifəsi olan Bakı faciəsinə dair qələmə alınmışdır. Məqsədin ərzi. Müqəddimədə söylədiyimiz kimi, hər hansı xəyala uymuĢdularsa, ermənilər müsəlmanlar əleyhinə qiyam fikrinə düĢüb müxtəlif təĢəbbüslərdə bulunurdular. Onlar hər tərəfdə müsəlmanları sıxıĢdırmaq, acı-acı sözlərlə münasibətləri kəsmək kimi ürək sıxan rəftarlara baĢlamıĢdılar. Müsəlmanlar isə iĢin axırını çox böyük bir hüznlə xatırlayıb, ancaq əsas müdafiəni əldən buraxmayıb ayıq dolanırdılar. Məhəlli hökumət isə bir sıra yüngül cinayətlərlə baĢ girləsə də, belə mühüm iĢlərin qabağını almaq kimi əməllərdən uzaq idi. Bundan anlaĢılır ki, bir-birindən dostluq əlaqəsini kəsmiĢ hər iki millət bir-birinə qarĢı buraxılmıĢdı. Bu vaxt ermənilər artıq müsəlmanları sıxıĢdırmağa baĢlamıĢdılar. Ermənilərin bir qismi iğtiĢaĢı alqıĢlamırdılarsa da, güclü və nüfuzlu tərəfi iğtiĢaĢın bu gün baĢ verməsini sabahdan münasib sayırdı. Halbuki, bu halı istəyənlər partiya komitələri olduğundan sözləri təsirsiz deyildi. Necə ki, elə də oldu. Olub da fevral ayının 2-də Ağarza adlı bir müsəlman Quba meydanı adlanan yerdə erməni komitəsi tərəfindən öldürüldü. Ġslamlara təsir edən belə bir faciə baĢ verdikdə, daha açıq desək, müsəlmanlar milli heysiyyətlərini təhqir olunmuĢ görüncə, təsəvvür edin, müsəlman könüllülərini saxlamaq olarmı?! Belə-belə iĢlər müsəlmanları son dərəcə qəmgin edib çaĢdırdığı halda müsəlman baĢçılarından intiqam üçün hökm verilmədi. Nəhayət, istintaq və ya sair bir iĢ üçün aparılan müsəlman məhbusu yolda erməni soldatı tərəfindən günahsız öldürülüb, müsəlmanlar daha da dağdar edilir. Bu vaxt dünyamızı qan dəryasına sövq edən fevral ayının altısıydı. Bu gün elə bir gün idi ki, ermənilər araya qarıĢıqlıq salmaq istədikləri halda, müsəlmanlar buna məəttəl qalmıĢdılar. BeĢ dəqiqə sonra bir- birindən münasibəti kəsib, bir-birinın qətlinə çalıĢan hər iki mehriban qonĢu artıq bir-birilə ehtiyatla dolanırdılar. Nəhayət, süni və çoxdan bəri hər iki millətin zatına qondarılmıĢ iğtiĢaĢ bombası partladı və bütün Qafqaz aləmi bu bombanın təsir Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|