№2 Ma`ruza faktorial ekologiya. Ekologik

Ekologik omillarning muhitga ta’siri 
 
Hayvonot, o`simlik olamini hozirgi zamon biologik sistematik klassifikastiyasini bosh 
mezoni qovm-qarindoshlik o`xshashlik belgilari hisoblanadi. Shunung uchun han.turli 
shaklga ega turli muhitda yashovchi organizmlar bitta guruhga bo`linadi.M: Ekologik 
klassifikastiya qilishda esa hayvonlarni ularni tashqi muhitda xilma-xil hayot kechirishi 
ularni turlicha klassifikastiya qilish mumkin. Biz hayvonlarni birgina harakat qilishiga 
qarab klassifikastiya qilsak, turli xil sinfga kiruvchi turlar 1 ta ekologik guruh kiritiladi. 
M: Suvda raketasimon harakat qiluvchilarga medo`zalar, bosh oyoqli mollyuskalar, 
xivchinlilar, yndo`z, beshiktervat lichinkalari va hokazo.
I. Avtotroflar – 2 ga fototrof va xemotroflarga 
bo`linadi.
a) fototroflar organik modda qilishda quyosh 
yoruligidan foydalanadi. b) xemotroflar – ximiyaviy 
reaktsiya energiyasidan foydalanadi.
II. Geterotrof. a) saprofitlar – oddiy organik birikmalar 
bilan oziqlanadi.
b)golozoy- murakkab organik birikmalar bilan 
oziqlanadi

---


Limitik omillar
ni umumlashtiruvchi kontseptsiyalar. Quruqlikdagi asosiy omillar: 
yorug’lik harorat; suv (yog’ingarchilik). Dengizda esa: yorug’lik harorat; 
sho’rlanganlik; Ana shu omillar limitlovchi bo’lib organizmni rivojlanishi uchun 
yoqimli bo’ladi. SHu yuqoridagi omillar bir-biriga bog’lik va bir-biriga kelishilgan 
bo’ladi. Tirik organizmga ta’sir etuvchi limitlovchi omillar safiga atmosfera gazlari 
(karbonat angidrid, kislorod) va biogen tuzlar xam kiradi. Yu. Libix minimum 
qonunida hayotiy muhim bo’lgan ozuqa elementlarini misol keltiradi. Masalan: 
temir, rux, bor, kremniy, xlor, vannadiy, yod, natriy. Bunda ko’p mikroelementlar, 
vitaminlardek, katalizatorlardek ta’sir etadi.
Hozirgi zamonda asosiy limitlovchi ekologik omil bo’lib 
atrof muhitni ifloslantiruvchi moddalar, birikmalar orasida 
biosferada parchalanib yoki yo’q bo’lib ketishi qiyin 
moddalar, ionlar mavjudki, bu albatta ekotizimga va 
insonga, tirik mavjudodga ta’sir etib, biosferada fizikaviy, 
kimyoviy va biologik jarayonlarni buzadi. Biosferada 
asosiy limitlovchi yoki biosfera barqarorligini saqlovchi 
asosiy omil bu Yu.Odum ta’limotiga asosan yer sharining 3 
ta qismi yashil o’rmonlar, qo’riqxonalar, milliy bog’lar 
bo’lishi tabiat maskanimizni saqlaydi