№2 Ma`ruza faktorial ekologiya. Ekologik

 Abiotik va biotik komponentlar 
 

---

Abiotik va biotik komponentlar 
 

Agar ekologik omillar maksimum yoki minimum darajada ta`sir qilsa, organizmning hayot-
faoliyati to
‟
xtaydi. Organizmlarning yaxshi o
‟
sish, rivojlanish sharoiti optimal abiotik 
omillar ta
‟
sirida bo
‟
lsa, ularning yomon holati minimal sharoitda, ya
‟
ni, abiotik 
omillarning salbiy ta
‟
siri natijasida yuzaga keladi.
2. Biotik omillar – muhitda uchraydigan tirik organizmlarning hayot faoliyatida bir-
birlariga qiladigan ta'siri va ular o'rtasidagi munosabatlardan iborat bo'lib, ular tirik 
organizmga, uni o'rab turgan boshqa boshqa tirik jonzotlarga har xil ta'sir qiladi. 
Har qanday organizm ma
‟
lum harorat 
intervali ichida yashashi, ko
‟
payishi va 
rivojlanishi 
mumkin. 
Haroratning 
intervali maksimal va minimum mohiyati 
bilan chegaralanadi. Shu ikki interval 
oralig
‟
ida optimum mintaqasi bo
‟
lib, 
organizmlarning hayot-faoliyati yaxshi 
ko
‟
rinadi. 
O
‟
simliklar 
poykiloterm 
organizmlarga kiradi, ya
‟
ni ular tanasida 
harorat turg
‟
un emas.

---

3. Antropogen omillar – inson faoliyatini organik va anorganik dunyoga bevosita 
aloqadorligi tushuniladi. Odam ibtidoiy davrdan hozirgi kungacha tabiatga va atrof-
muhitga yetarli darajada ta
‟
sir kо`rsata oldi.

Abiotik omillar – organizmlarga ta`sir qiladigan noorganik muhitning majmua 
omillaridir. Bu omillarni kimyoviy (atmosferaning tarkibi, suvning shо`rligi, 
tuproqning tarkibi, loyqaning kimyoviy tarkibi), fizikaviy yoki iqlim (harorat, bosim, 
yorug`lik, namlik, shamol) omillariga bо`lish mumkin. Yer yuzasining tuzilishi 
(relyef), geologik va klimatik, abiotik omillarning xilma-xilligi tirik organizmlarning 
tarixiy rivojlanishi, muhitga moslashishida katta ahamiyatga ega bо`lgan
Organizmlarni to
‟
g
‟
ridan-to
‟
g
‟
ri o
‟
rab turgan yashash 
muhiti (sharoiti) -ayrim organizm yoki biotsenozni 
abiotik va biotik omillar yig
‟
indisining ta
‟
siri natijasida 
organizmning 
o
‟
sish, 
ko
‟
payish 
joyi. 
Masalan, 
o
‟
tloqzorlar, u yerlarda ekologiyadagi 4 ta yashash 
muhiti farqlanadi:
1) Suv muhiti;
2) Havo muhiti;
3) Tuproq muhiti;
4) Tirik organizmlar muhiti.