2 Naxçıvan Dövlət Universiteti

- 52 -
 
 
3  №-li  cədvəldən  görünür  ki,  qışlamadan  çıxdıqdan  sonra  (18.03.02  tarixdə)  orta  dağlıq 
ərazidə  məskunlaşmış  arı  ailələrinin  gücü  Arazboyu  düzənlik  və  Zəngəzur  dağlıq  ərazi  arıları  ilə 
müqayisədə müvafiq olaraq 13,5% (P>0,95), 14,7% (P≤0,95)  artıq olmuşdur. Lakin həmin dövrdə 
Arazboyu düzənlik ərazi arıları qışlamadan zəif çıxmaqlarına baxmayaraq  əlverişli hava şəraitində 
orta  dağlıq  və  dağlıq  ərazisi  arı  ailələri  ilə  müqayisədə  əksinə  2  və  2,3  dəfə  artıq  arı  artımı 
yetişdirmişlər. Orta dağlıq ərazidə məskunlaşmış arı ailələrində isə həmin dövrdə dağlıq ərazidəki 
arı ailələri ilə müqayisədə yuvada 19,0 % (P>0,99), artıq arı artımı yetişdirilir. Qışlamadan sonrakı 
dövrdə  yuvada  olan  balın  miqdarı  orta  dağlıq  ərazidə  məskunlaşan  arı  ailələrində  Arazboyu  və 
dağlıq ərazi arı ailələri ilə müqayisədə 2,7 dəfə (P>0,99) və 44% (P>0,95),  çox olmuşdur.  
                                                                                                                       Cədvəl 4 
Naxçıvan MR-in müxtəlif bölgələrində yaz dövründə (2013-cü il) arı ailələrinin vəziyyəti. 
(n=10) 
Göstəricilər 
 Tarix 
Arazboyu dözənlik 
ərazi 
Orta dağlıq  ərazi 
Dağlıq ərazi 
 
 
M±m 
n 
% 
t 
M ± m 
n 
% 
t 
M±m 
n 
% 
t 
1
 
t 
2
 
 
Arı ailəsinin 
gücü (kq) 
aprel 
2,11± 
0,10 
14,
7 
- 
1,71±0,
07 
13,
2 
3.2
5 
1,34±0
,05 
15.
0 
6,9
0 
4,6
2 
may 
2,56± 
0,13 
14,
3 
- 
2,36±0,
11 
14,
9 
0,6
4 
1,90±0
,08 
13,
1 
5,0
7 
1,0
7 
Yetişdirilən arı 
sürfələrinin 
miqdarı 
(100 gözcüklə) 
aprel 
113,9± 
3,3 
9,1 
- 
73,9±2,
9 
11.
0 
5,6
1 
56,7 
±2,46 
13,
3 
10,
3 
4,5
2 
may 
147,9± 
4,4 
8,9 
- 
129±3,7  9,6  5,6
2 
97,4±3
,3 
10,
1 
9,1
6 
3,6
5 
Yuvada olan 
yemin  
miqdarı (kq) 
aprel 
1,06± 
0,13 
37,
6 
- 
2,6±0,2 
21,
8 
5,9
2 
1,8±0,
10 
15,
3 
7,5
6 
3,4
6 
may 
2,2± 
0,26 
22,
3 
- 
1,8±0,1
3 
21,
0 
1,6
0 
1,1±0,
06 
14,
3 
5,8
3 
4,9
3 
 
4  №-li  cədvəldən  görünür  ki,  yaz  dövründə  (aprel-may)  Arazboyu  düzənlik  ərazinin  arı 
ailələri  orta  dağlıq  və  dağlıq  ərazisi  ailələri  ilə  müqayisədə  8,4%  (P>0,95),      və  34,7%  (P>0,95), 
artıq gücə malikdir və xüsusilə may ayında müvafiq olaraq 14,7% (P>0,95) və 52% (P>0,999) artıq 
arı artımı yetişdirmişlər. 
 
Naxçıvan  MR-in müxtəlif bölgələrində  məskunlaşan təcrübə qrupu  arı  ailələrin  yay  dövründə 
topladığı balın miqdarına görə müqayisə etdikdə müəyyən olundu ki, orta dağlıq ərazidə olan arı ailələri 
Arazboyu düzənlik və Zəngəzur dağlıq ərazisi arı ailələri ilə müqayisədə müvafiq olaraq iyunda 65,8 % 
(t
1
=4,18), 94,2% (t
2
=5,45) , iyulda isə 1,9 dəfə (t
1
=4,18), 50,7% (t
2
=3,68) artıq bal toplamışlar. 
Nəticə.  Naxçıvan  MR-in  müxtəlif  bölgələrində  məskunlaşmış  arı  ailələrinin  vəziyyətinin  və 
inkişafının  təhlili  göstərir  ki,  Arazboyu  düzənlik  ərazisində  havalar  daha  erkən  istiləşdiyindən, 
balverən  bitkilər  erkən  çiçəkləməyə  başladığından  burada  olan  arı  ailələri  qışlamadan  zəif  güclə 
çıxmasına baxmayaraq mövcud əlverişli şəraitdə daha sürətlə inkişaf edərək orta dağlıq və dağlıq 
ərazisi  arıları  ilə  müqayisədə  artıq  gücə  malik  olurlar.  Naxçıvan  MR-də  arı  ailələrinin  inkişafının 
təbii-coğrafi  şəraitdən  asılı  olaraq  dəyişkənliyini  nəzərə  alaraq  burada  arıçılığın  yetişdirmə 
istiqamətində,  xüsusilə  erkən  yazda  Arazboyu  düzənlik  ərazidə  ana  arı  və  paket  arı  ailələrinin 
yetişdirilməsini düzgün təşkil etmək mümkündür.  
Paket  ailələr  yeni  arıxananın  yaradılması,  qış  dövründə  xəstəliklərdən  tələf  olmuş  arıların 
əvəz  olunması,  zəif  ailələrin  qüvvətləndirilməsi,  entomofil  bitkilərin  tozlandırılması  və  paket 
ailələrin  yetişdirilməsi  ilə  məşğul  olan  təsərrüfatlarda  yazda  arı  ailələrinin  bərpa  etmək  istəyən 
arıçılara sağlam və ucuz arı ailəsi satın almaq imkanı yaradacaq. 
 
 
 

---

- 53 -
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Babyev S.Y. Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası, Bakı, Elm,1999, 298 s.  
2.
 
Sultanov R.L. Azərbaycanda bal arısının bioloji xüsusiyyətləri, Bakı, İrşad, 1993, I hissə, 244 s.  
3.
 
Sultanov  R.L.,  Seyidov  M.M.  Sarı  Qafqaz  bal  arısının  (Apis  mellifera  caucasic  flova) 
biokimyəvi və fizioloji xüsusiyyətləri, Bakı, ADNA mətbəəsi, 2006, 191 s. 
4.
 
Tahirov  Ə.S.  Müxtəlif  ərazilərdə  ilin  fəsillərindən  asılı  olaraq  bal  arısı  (Apis  mellifera  L.) 
ailələrində  yetişdirilən  arı  nəsillərinin  inkişaf  xüsusiyyətləri.  AMEA-ın  Naxçıvan  Bölməsinin 
Xəbərlər, Təbiət  və texniki elmlər seriyası, 2008, № 4, s. 162-166   
5.
 
Kumova, U., Korkmaz, A. Paket Arı Üretim Sistemi ve Türkiye Arıcılığı Açısından Kullanılma 
Olanakları, Teknik Arıcılık Dergisi, 1999, 63 : 2-10. 
6.
 
Таранов  Г.Ф.  Промышленная  технология  получения  и  переработки  продуктов 
пчеловодства, Кн. для учащихся, М.: Агропромиздат, 1987, 319 с.    
7.
 
Тряско В.В. Некоторые вопросы биологии и размножения // Пчеловодство,  1989, № 9, с. 
12  
8.
 
 Шагун  Я.Л.  Методические  указания  к  постановке  экспериментов  в  пчеловодстве, 
Москва,  Росселъхозакадемия, 2000, 15 с.  
9.
 
Root,  A.I.  The  ABC  and  XYZ  of  bee  culture:  An  encyclopedia  pertaining  to  scientific  and 
practical culture of bees, A.I.Root Company, Medina, Ohio, USA, 1972. 
10.
 
Roberts,  W.C.,  Stanger,  W..  Survey  of  the  package  bee  and  queen  industry.  American  Bee 
Journal, 1969, 109:8-11. 
11.
 
Laidlaw, H.H. Jr.. Production of queen and package bees in, The hive and the honey bee (Ed) 
Joe M. Graham, Dadant and Sons, Hamilton, Illinois, USA, 1992.  
12.
 
Roberts,  W.C.,  Stanger,  W..  Survey  of  the  package  bee  and  queen  industry,  American  Bee 
Journal, 1969, 109:8-11. 
  
ABSTRACT 
Ali Tahirov 
 
THE BASES OF THE PACKAGE BEEKEEPING APPLICATION INNAKHCHIVAN 
AUTONOMOUS REPUBLIC 
 
This  article  deals  with  the  learning  of  biological  and  agricultural  features  of  Nakhchivani 
populated(Apis  mellifera  caucasuca  flova  populatio  Nachitshevanica)  of  yellow  Caucasian  honey 
bee on purpose of studying application opportunities of package beekeeping in the Nakhchivan AR. 
It has been determined that the bee families settled in the Araz plains are more powerful 7,8% 
(P>0,95)and 12,6% (P≤0,95)compared to those settled in the middle mountainous and mountainous 
areas  before  hibernation.  The  bee  families  settled  in  the  Araz  plains  are  more  powerful  8,4% 
(P>0,95)and 34,7% (P>0,95)compared to those settled in the middle mountainous and mountainous 
areas  during  spring  (April  and  May).  And  particularly  in  May  an  increase  in  beekeeping 
respectively 14,7% (P>0,95)and 52% (P>0,999) is achieved. 
Taking into consideration the changibility of the  development of the bee families depending 
on  the  natural-geographical  conditions  in  the  Nakhchivan  Autonomous  Republic  it  is  possible  to 
organize  proper  beekeeping  of  queen  bee  and  package  bee  families  in  the  Araz  plains  in  early 
spring. 
 
 

---