2 Naxçıvan Dövlət Universiteti

- 64 -
 
 
6.
 
Dunham, W. E. 1953. The modified two-queen system for honey production. Amer. Bee J. 93: 
111-113 
7.
 
Farrar B., 1953. Two-queen colony management. American Bee Journal, 93: 108- 110 
8.
 
Genç,  F.  ve  Dodoloğlu  A.,  2002.  Arıcılığın  Temel  Esasları.  Atatürk  Üniv.  Zir.  Fak.,  Ders 
Yayınları No: 166, 338 s, Erzurum 
9.
 
Giacomelli, A., Pietropaoli, M., Carvelli, A., Iacoponi., F., Formato., G., 2016. Combination of 
thymol  treatment  (Apiguard®)  and  caging  the  queen  technique  to  fight  Varroa  destructor. 
Apidologie. 47: 606-616. 
10.
 
Karacaoğlu  M.,  Gençer  V.,  Gürler  F.,  1998.  Türkiye  arıcılığı  için  yeni  bir  seçenek  paket 
arıcılığı. Ege Bölgesi 1. Tarım Kongresi 7-11 Eylül, s 697-705. 
11.
 
Köseoğlu  M.,  2009.  Bal  arısı  kolonilerinde  verimliliği  artırma  yolları.  Hasad  Hayvancılık 
Derğisi, 291, 28-32. 
12.
 
Moeller,  F.E.,  1976.  Two-queen  system  of  honey  bee  colony  management.  11  p.  U.S. 
Department of Agriculture, Production Research Report 161.  
13.
 
Walton,  G.  M.,  1974.  The  single-queen  and  two-queen  systems  of  colony  management  under 
commercial beekeeping conditions. New Zeal. Hort. (2): 34-43. 
14.
 
Wilde, J., Bratkowski, J., Siuda, M., 2009. Brood and Bee Production in Honey Bee Colonies, 
Journal of Apicultural Science, 53:5-14 
15.
 
Woyke,  J.,  1984.  Correlations  and  interactions  betwen  populations,  length  of  worker  life  and 
honey production by honey bees in temperate region. J. Apic Res., 23 (3),148-156. 
 
ABSTRACT 
 
PRACTICES TO INCREASE EFFICIENCY VIA POPULATION CONTROL IN HONEY 
BEES (APIS MELLIFERA L.) COLONIES 
 
 
Increasing  productivity  in  beekeeping,  in  other  words,  getting  high  performance  from 
colonies, is not a too easy subject to buy a beehive hive and leave it in the flora at the beginning in 
the  season  by  itself.
  The  productivity  in  honey  bee  colonies  is  a  large  scale  concept 
with  many 
factors such as environmental factor as climate and flora, using qualified breeder, care, feeding, bee 
health,  and  government  policies  and  regulations  related  to  this  subject.
 
Since  the  preference  of 
climate and flora is a subject under the control of beekeeper, it is possible to say that the efficiency 
of beekeeping is almost entirely dependent on beekeepers and their practices.
 
Population regulation 
should be done to increase productivity in honey bee colonies
. 
Purpose of population control; is to 
keep  the  power  of  the  colony  at  the  desired  level  regardless  of  the  season  of  the  year.
 
The 
population  consists  of  nurse  bees  who  are  in  the  consumer  situation  and  serve  in  the  hive  and 
worker bees that meet the needs of the colon from the outside.
 
The honey yielded in the hive is the 
amount left after consumption of the nectar brought by the worker bees
. 
This refers to fertility in the 
colon  and  is  called  population  dynamics.
 
Colonies  with  high  population  dynamics  make  honey 
according to population levels and the number worker bees while those with low populations tend 
to  incubate
.  That  is,  one  of  colonies  having  the  same  power  is  concentrating  on  the  incubator 
production while the other one is making honey. In other words, the more worker bees there are in 
the population, the greater the production; otherwise, even if the population is strong, honey cannot 
be obtained at the desired level. 
 
 
 
 
 
 
 

---

- 65 -
 
 
UOT 638.1 
           
ALLAHVERDİ SEYİDOV 
ƏLİ ALLAHVERDİYEV 
                                                                                                    ARKTN-nin Heyvandarlıq Elmi 
Tədqiqat İnstitutu 
ARIÇILIĞIN  İNKIŞAFINA  DAİR 
 
Azərbaycan  Respublikasında  həyata  keçirilən  aqrar  islahatlar  kənd  təsərrüfatının  dinamik 
inkişafı üçün zəmin yaratmışdır. Bununla bərabər, kənd təsərrüfatının inkişafına dövlət dəstəyinin 
gücləndirilməsi,  inkişafın  strateji  hədəflərinin  müəyyənləsdirilməsi  bu  sahənin  keyfiyyətcə  yeni 
mərhələyə keçməsinin təməlini qoymuşdur.  Hazırda qarşıda duran əsas məsələ, kənd təsərrüfatının 
daha perspektivli və rəqabətqabiliyyətli sahələrinin, xüsusilə də, hazırda mövcud inkişaf potensialı 
tam reallaşdırılmamış sahələrinin inkişaf etdirilməsidir. 
Azərbaycan  Respublikasında  hazırda  mövcud  potensialından  az  istifadə  edilən,bununla 
belə,olduqca  cəlbedici  və  perspektivli  fəaliyyət  sahələrindən    biri  də  arıçılıqdır.  Azərbaycan 
Respublikasının  ərazisi  arıçılığın  inkişafı  baxımından  əlverşli  təbii-iqlim  şəraitinə  və  bal  verən 
zəngin bitgi örtüyünə malikdir. Öz növbəsində,arıçılıq iqtisadi cəhətdən yüksək rentabelli fəaliyyət 
sahəsi,  əhalinin  sağlamlığını  qoruyan  qida  və  müalicə  əhəmiyyətli  məhsullar  mənbəyi,  həmcinin 
kənd  təsərrüfatının  digər  sahələrində  məhsuldarlığın  yüksəldilməsinə  ciddi  töhvə  verən  ekoloji 
amildir. Arıçılıq elə bir kənd təsərrüfatı sahəsidir ki, onun inkişafı ətraf mühitin heç bir resursunu 
azaltmır,əksinə,  biomüxtəlifliyin  qorunmasına,  kənd  təsərrüfatı  bitkilərinin  daha  yaxşı 
tozlandırılmasına  və  bununla  da    keyfiyyətinin  və  məhsuldarlığının  yüksəldilməsinə  ciddi  töhvə 
verir.İnsanın sağlamlığının qorunması və insan orqanizminin enerji təminatı baxımından arıçılığın 
əsas məhsulu olan bal qida məhsulları arasında birincilərdəndir. Çiçək tozu, güləm və arı südünün 
isə olduqca yüksək müalicəvi əhəmiyyəti vardır. 
Hazırda rəsmi statistikaya görə Azərbaycan Respublikasında 238 min arı ailəsi mövcuddur. 
Azərbaycan Respublikası ərazisində bir arı ailəsinin orta illik məhsuldarlığı  hava şəraitinin əlverişli 
olduğu  illərdə    10-12  kq,  əlverişsiz  olduğu  illərdə  isə  3-5  kq-dır.  Arıxanalarda  müxtəlif  səbəblər 
üzündən  (beçəvermə,  zəiflik,  xəstəlik  və  s.  )  arı  ailələrinin  heç  də  hamısı  bu  səviyyədə  bal  verə 
bilmir. Buna görə də hesablamaları məhsuldarlığın ortahəddi ilə aparsaq  Azərbaycanda bal istehsa-
lının  illik  həcminin  hazırda  2000  ton  ətrafında  olduğunu  demək  düzgün  olar.  Bu  miqdarı 
Respublikamızın  əhalisinin  sayina  bölsək  hər  nəfərə  düşən  illik  istehlak  imkanının  0,2  kq  (200 
qram)  olduğunu  görürük.  Bu  nəticəni  orta  dünya  göstəriciləri  ilə  müqayisə  etsək  Azərbaycan 
Respublikasında  bal  istehlakının  aşağı  olduğunu  görərik.  Belə  ki,  Türkiyə,  Almaniya,  Avstriya, 
Yunanstan,  Ukrayna  və  İsveçrədə  hər  nəfərə  düşən  illik  bal  istehlakı  1,01-1,53  kq;  ABŞ,  Fransa, 
Kanada,  Böyük  Britaniyada-0,55-0,60  kq;  Yaponiya,  İtaliya  və  Rusiyada  isə  0,35-0,40  kq-dır. 
Ölkəmizdə  əhali  bal  istehlakındakı  çatışmamazlığı  qənd  və  qənnadı  məmulatlarının  daha  çox 
istehlakı  hesabına  ödəyir.  Hazırda  Azərbaycanda  bir  nəfərə  illik  qənd  və  qənnadı  məmulatları 
istehlakı 30-31 kq-dır ki, bu da əhalinin sağlamlığı nöqteyi-nəzərindən əlverişli deyildir. 
Arıçılıqda mühüm məsələrdən biri arı ailələrinin məhsuldarlığı göstəricisidir.Bu göstərici bir 
arı  ailəsindən  bir  ildə  tədarük  edilən  balın    həcmi  ilə  xarakterizə  olunur.    Hər  bir  arı  ailəsinin 
məhsuldarlığı üzrə orta dünya göstəricisi 22kq, Türkiyədə -16kq; Çində- 48 kq Canadada-55kq-dır. 
Qəbul  edilmiş  dövlət    proqramının  məqsədi  Azərbaycan  Respublikasında  əhalinin  hər 
nəfərinə  düşən  illik  bal  istehlakına  görə  orta  dünya  göstəricisini  ötüb  kecmək,balın  təkcə  mülicə 
vasitəsi  kimi  deyil,  gündəlik  qida  kimi  istifadəsi  səviyyəsinə  çatmaq  və  ölkədən  bal  ixracına  nail 
olmaqdır. 
 
 
 
 

---