8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

8.  Q lo b al  h e sa b la m a   şo b ə k ə s in ın   tip  to p o lo g iy a sm   ç ə k in   və 
izah   cdin.
9.  Kompüter  şəbəkələrındə  kommutasiya  üsulları  haqqında 
danışm,  onların müqayisoli qiymətləndirməsin həyata keçirin.
10.  Açıq  sistemlər və  hər bir  yeddi  səviyyənin  funksiyalarının 
qarşıhqh  əlaqəsinin baza etalon modelinin məğzi  nədədir?
11.  Nəqliyyat  və  abunə  xidməti  qarşılıqlı  əlaqənin  etalon  mo- 
delinin hansı  səviyyəsində  yerləşib?
12.  Kompüter  şəbəkəsində  verilənlərin  mübadiləsı  protokolu 
nədir? Açıq sistemlərin qarşılıqlı əlaqələrin etalon modelinin pro- 
tokollannm ierarxiyası necədir?
13.  Verilənlərin  ötürülmə  proseduru  hansı  funksiyaları  yerinə 
yetirir?  Etalon modelinin  hansı  səviyyəsində o  həyata keçirilir?
14.  Faza modulyasiyasının digər modulyasiya növləri  qarşısın- 
da üstünlüyü  nədir?
15.  Modemlərm  quraşdınlması,  təyinatı  və  xarakteristıkaları 
haqqında danışın.
16.  Məlumatiarın  ötürmə  zamanı  kodlaşdrrma  əməliyyatı  nə 
üçün aparılır? Kodlaşdırma prinsiplərin  izah edin.
17.  Rabitə kanalının tutumu nədir?  Hansı  amillə o təyin olunur?
18.  Rabitə  kanalımn  sıxlaşması  nədir?  Hansı  sıxılma  növləri 
vardır?
19.  Rabitə  kanalları  üzrə  məlumatların ötürülməsinin hansı  sü- 
rət  standartları  qəbul  olunub?
20.  tntemet nədir?
21.  İntemetdə  unvanlaşma sistenıi  nədır?
22.  İntemetdə hansı  şəbəkə protokolları  istifadə  olunur.
23.  İntemet xidmətləri  haqqında danışın.
24.  İntemetin kommersiya  istifadəsi  haqqında damşın.

---

XIII  FƏSİL.  İNFORMASİYA EHTİYYATI VƏ 
CƏMİYYƏTİN  İNFORMASİYALAŞMASI
13.1. 
İnformasiya  ehtiyyatı  -  iqtisadi fəaliyyəttn infor- 
masiyalaşmasının  əsası
13.2. 
Avtomatlaşdırılmış  informasiya  sistemləri  və 
onların  təsnifatı
13.3. 
Avtomatlaşdırlımış  informasiya  texnologiyaları, 
J
onların  inkişafı  və təsnifı
13.4. 
Bilik bazası
13.1.  İnformasiya ehtiyyatı - iqtisadi 
fəaliyyətin informasiyalaşmasının osası
Cəmiyyətin  infomıasiyalaşması  dövründə  infotmasiyatıın  for- 
malaşması və istehsalı onun tam istifadəsi üçün vacib hesab olunur.
“İnformasiya”  anİayışı  “informatio,,  latın  sözündən  yaranmış 
və  hər  hansı  faktın,  hadisənin,  halın  anladılması  kimi  başa düşü- 
lür.  Geniş  mənada  informasiya  maddi  dünya  və  orada  baş  verən 
proseslər  haqqında  məlumat  kimi  təyin  olunur.  İnformasiyanın 
öyrənilməsı  zamanı  onun  yaranmasının.  dəyişməsinin  vo  insan 
fəaliyyətinin  müxtəlif sahələrində  istifadəisnin  qanunauyğunluq- 
ları  nəzərə  almır.
İnformasiyanı  istehsalat  və  istifadə  məhsulu  kimi  əşya  məz- 
munu  fərqİəndirir.  O  çox  müxtəlifdir  və  ınsan  fəaliyyətinə  xid- 
mət  edən  növlərə  böloünür:  elmi,  texnikı,  istehsalat,  idarəetmə, 
iqtisadi,  sosial,  hüquqi  və  s.  Bu  informasiya  növlərindən  hər bıri 
öz emal  texnologiyalanna,  məna dəyərini,  təqdim  oiunma  və  əks 
olunma  formalarına,  dəqiqliyə  tələbə,  faktlann,  hallann,  proses- 
lərin əks  olunmasının  operativliyinə  malikdir.
Gətəcək müzakirənin predmeti  idarə etmə və iqtisadi  informa- 
siya olacaqdır,  onun əsas  xüsusiyyətləri  aşağıdakıiardır:

---

❖  Həqiqilik  və tamlıq
❖ Qiymətiik  və  aktualhq
❖  aydıniıq
İnformasiya  o  zatnan  dəqiqdir  ki,  o  işlərin  vəziyyətini  təhrif 
etmir.  Dəqiq  olmayan  informasiya  düzgün  başa  düşülməməye  və 
səhv qərarların çıxarılmasma səbəb  ola bilər.
İnformasıya  o  zaman  tamdır  ki,  o  anlamaq  və  qərar  qəbul  et- 
mək  üçün bəs edirsə.  İnformasiyanm tamolmaması  qərarların qə- 
bulunu dayandırır və ya səhvlərə  səbəb ola bilər.
İnformasiyanın  qiymətliliyi  onun  vasitəsi  ilə  hansı  m əseleler 
həll  edilməsindən  asılıdır.  Aktual  informasiyam  daima  deyişən 
şəraitdə  iş zamanı  əldə  etmək  lazımdır.  Qiymətli və  aktual  infor- 
masiya  aydın  olmayan  sözlərlə  ıfadə  olunmuşsa,  o  faydasız  ola 
bilər.  İnformasiya  o  zaman  aydm  olur  ki,  bu  məlumatın  nəzərdə 
tutulduğu  insanların dili  ilə  ifadə olunmuşsa.
Böyük mürəkkəb  insan-maşın  informasiya sistemlərinin birliyi 
cəmiyyət  infrastrukturunun  vacib  tərkib  hissəsidir.  İnsan  kollek- 
tivlərinin  intellektual və maddi  fəaliyyətinin müxtəlif növləri  ara- 
smda  əlaqələndirici  bənd  olaraq  informasiya  diger  ehtiyyat  növ- 
lorindən, əsasən də təbıi  ehtiyyatlardan  fərqli olaraq vaxt ötdükcə 
azalnıır,  əksinə  onun  həcmi  daima  artır,  bununla  da  təcrübənin 
toplanması  üçün şərait  yaradır.
İstehsalat,  paylanma,  mübadilə  və  istehlak proseslorino  vo  xalq 
təsərrüfatının  təşkılati-iqtisadi  idarəetmə  məsələrinin  hellinə  xid- 
mət  edən  informasiya  ıdarəetmə  informasiyası  adlamr.  O  iqtisadı, 
texnoloji,  sosial,  hüquqi,  demoqrafık  və  digər  məzmunlu  müxtəlif 
məlumatlardır.  İdarəetmə  fəal  olan  infonnasiya  prosesində  infor- 
masiya ən vacib ehtiyyatlardan biri kimi çıxış edir. Emal texnologi- 
yasmda  istehsalat  və  təsərrüfat  əməliyyatları,  insanlar,  məlısulun 
buraxılması,  mallarm  əldə  olunması  və  satışı  faktları  haqqında  ilk 
məlumatlar əmək predmeti roulunu oynayır,  əldə  oluııan nəticə  in- 
formasiyası  ilə  əmək  məhsulu  rolunu,  bu  informasiya  ıdarəetmə 
qərarlannın tohlili  və qəbulu üçün istifadə olunur.

---