87 Sevinç, Mehmedoğlu / İnançsızlığa Yönelmede Çevresel ve Entelektüel Faktörlerin Etkisi Öz

93

Sevinç, Mehmedoğlu / İnançsızlığa Yönelmede Çevresel ve Entelektüel Faktörlerin Etkisi

Ölçeklerin iç tutarlılık analizleri ve açımlayıcı faktör analizleri yapılmıştır. Ayrıca ilgili olgu-

ların arasındaki nedensel ilişkilerin araştırılması için regresyon analizi yapılmıştır. Yarı-

yapılandırılmış görüşme yapıldığı için, mülakat verilerinin değerlendirilmesi aşamasında 

hem içerik analizi hem de betimsel analiz yapılması uygun görülmüştür. 

Bulgular ve Yorum

Ankete katılanların % 70’i erkektir ve yaş ortalaması 30’dur (SD=10,9). Katılımcıların 

yaklaşık yarısı (%53) lisans veya lisansüstü mezunudur. Gelir durumuna bakıldığında, 

katılımcıların hemen hemen yarısının (%49), 1000 ile 3000 lira arasında aylık gelire sahip 

olduğu görülmektedir. Büyükşehirde yaşayanların oranı, diğerlerine göre oldukça yük-

sektir (%55,8). Katılımcıların %66’sının bekâr olduğu görülmektedir. Katılımcıların %14’ü, 

hiçbir zaman bir dine mensup olmadıklarını belirtmişlerdir. Katılımcıların şimdi veya daha 

önce mensup oldukları dine bakıldığında, en yüksek oranın %71,7 ile Sünni İslam olduğu 

görülmektedir. 

Mülakatlara katılanların 10’u yabancı uyruklu ve 22’si Türk uyrukludur. Katılımcıların % 65’i 

erkektir ve yaş ortalaması 30’dur (SD=12). Eğitim durumu açısından bakıldığında, katılım-

cıların çoğunluğunun (%44) lisans mezunu olduğu görülmektedir. Mülakata katılanların 

%68’i bekârdır ve eskiden bir dine mensup olanların oranı %75’tir. Dinlere göre dağılıma 

bakıldığında  %21 Hristiyan, %43 Sünni Müslüman ve %9 Alevidir. Katılımcıların %50’si aylık 

1000-3000 lira arası bir gelire sahiptir ve %81’i büyükşehirde yaşamaktadır.

Örneklemin %63,5’i inançsızdır. Bunlar arasında ateistik tavra sahip olanların (“Tanrı’ya 

inanmıyorum” diyenlerin) oranı %40,6 ve agnostik tavra sahip olanların (“Bir Tanrı’nın olup 

olmadığını bilmiyorum ve bunu bilmenin bir yolu olduğuna inanmıyorum” diyenlerin) oranı 

ise %22,9’dur. İnançsızlar kendilerini tanımlamak için farklı etiketler (label) kullanmaktadır. 

İnançsızlar arasında “ateist” etiketinin kullanılma oranının %67,08 ve “agnostik” etiketinin 

kullanılma oranının %21,94 olduğu tespit edilmiştir. Tanrı’ya inançla DİSOL puanı arasında 

negatif anlamlı korelasyon (r=-,801 p=,000) vardır. DİSOL puanı 3 ve aşağısında olanlar ken-

dilerini dindar ve/veya spiritüel olarak tanımlarken, yüksek DİSOL puanı alanlar kendilerini 

ateist veya agnostik olarak tanımlamaktadır.

Demografik Veriler

Örneklemin demografik verileri incelendiğinde, inançsızların genel profilinin, daha önce 

yapılan araştırmaların bulgularıyla birebir örtüşmediği görülmektedir. İnançsızlık oranı 

cinsiyete göre anlamlı şekilde farklılaşmaktadır. Buna göre erkekler arasındaki inançsızlık 

oranı (%72) kadınlar arasındaki inançsızlık oranından yüksektir (%46,5) ve erkekler (=4,05 

SD=1,15) kadınlardan (=3,59 SD=1,25) daha yüksek DİSOL puanına sahiptir (p=,000). Yaş 

grupları ile inançsızlık arasındaki ilişki incelendiğinde, anlamlı bir farklılık tespit edileme-

miştir. Yaşanılan yere göre Tanrı’ya inanç anlamlı bir farklılık göstermektedir (p<,05). Buna 

göre büyükşehirde yaşayanlar arasındaki inançsızlık oranı ve DİSOL puan ortalaması (=4,11 

SD=1,06) diğer gruplardan yüksektir. Gelir düzeyi ile inançsızlık karşılaştırıldığında, anlamlı 

bir fark tespit edilememiştir. İnançsızların oranı eğitim düzeyine göre farklılaşmaktadır 

---

94

İnsan & Toplum

(χ

2

=12,271 p<,05). İnançsızların en yüksek orana sahip olduğu eğitim düzeyi ön lisanstır 

(%77,4) ve düzeyler arasındaki fark anlamlıdır (p<,05). Lisanstan aşağı eğitim düzeyine sahip 

olanların DİSOL puan ortalaması (=4,08 SD=1,07), lisans veya üstü eğitim düzeyine sahip 

olanların DİSOL puan ortalamasından (=3,78 SD=1,29) yüksektir (p<,05). Medeni hal değiş-

keni incelendiğinde, gruplar arasında anlamlı bir fark tespit edilememiştir. Dini geçmişe 

bakıldığında ise hayatının herhangi bir döneminde Alevi olduğunu beyan edenler arasında 

inançsız olanların oranının (%77,4), hayatının herhangi bir döneminde Sünni olduğunu 

beyan edenler arasındaki inançsızların oranından (%58,3) anlamlı biçimde yüksek olduğu 

tespit edilmiştir (χ

2

=26,037 p=,000). İnançsızların çok büyük bir oranının (%78,68) sol siyasi 

görüşe sahip olduğu tespit edilmiştir. Sahip olunan çocuk sayısı bakımından inançlılar ve 

inançsızlar arasında bir fark yoktur. 

Daha önce dünya genelinde yapılan araştırma bulguları incelendiğinde, cinsiyet değişkeni-

ne ilişkin bulguların evrensel olduğu ve erkekler arasında inançsızlık oranının kadınlardan 

daha yüksek olduğu görülmüştür (Veevers ve Cousineau, 1980; Silver, 2013; Vernon, 1968; 

Baker ve Smith, 2009; Hunsberger ve Altemeyer, 2006; Beit-Hallahmi, 2007; Cragun vd., 

2012; Eurobarometer, 2005; Khalil ve Bilici, 2007; Bainbridge, 2005). Ancak yaş, gelir duru-

mu, eğitim, medeni hal gibi değişkenler ile inançsızlık arasındaki ilişki ülkeden ülkeye fark-

lılaşmaktadır (Keysar ve Navarro-Rivera, 2013). Bu resim, sosyal çevrenin etkisini göstermesi 

bakımından önemlidir.

İnançsızlığın Nedenleri: Entelektüel Faktörler

İNÖ, entelektüel (İNÖ-1), çevresel (İNÖ-2) ve din-dindar karşıtlığı (İNÖ-3) olmak üzere üç alt 

ölçekten oluşmaktadır. Birinci alt ölçek, tıpkı RANGES entelektüellik alt ölçeğinde olduğu gibi, 

bireyin inançsızlığın nedeni olarak entelektüel sebepleri görüp görmediğini, çevresellik alt ölçeği 

ise sosyal çevrenin inançsızlığı tercih etmede ne derece etkili olduğunu ölçmektedir. Üçüncü alt 

ölçekten yüksek puan almak din kurumunun gereksizliği düşüncesini, dindar veya din adamı kar-

şıtlığını ve dinden veya dindarlardan zarar görüldüğü düşüncesini yansıtmaktadır.

Grafik 1: İnançsızlığın Nedenleri

Beklenildiği üzere inançsızlar en fazla entelektüel sebeplere vurgu yapmaktadır (4,43). Bu 

veriye göre H

2

 doğrulanmıştır. İnançsızlara karşın inançlılar, inançsızların din-dindar karşıt-

lığı nedeniyle (3,64) ve çevresel (3,26) sebeplerle inançsızlığa yöneldiğini düşünmektedir 

(Grafik 1).

---