A bakixanov adina tarġX Ġnstġtutu
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BAKI - ƏRƏġ
33
edilir. Bibi-Heybət məzarını Dal Mehmet Asəfi PaĢa da təsvir edir və onun kitabında bu türbənin və onun fikrincə Ġmam Zeyn əl-Abidinin qızı Əzizəyə səfəvi ordusu komandanı Salman xanın, Bakının tutulmasını bihudə xahiĢ edib bir qoyun qurban gətirdiyini [əks etdirən] boyalı gözəl rəsm [əsəri] də vardır (Yıldız nüsxəsi, vər.l28
b ). Asəfinin məlumatından Bibi-Heybətin sünni və Ģiələr üçün eyni dərəcədə müqəddəs olduğu anlaĢılır. Məscidin divarındakı kitabə isə onun monqol dövrü abidəsi olub Nardarandakı minarəni tikən Mahmud ibn Səd tərəfindən 700-cü ildə (1301) tikildiyini göstərir 73 . Ümumiyyətlə, Bakı və ətrafının monqollar dövründə abadlaĢdığı dövrümüzə qədər gəlib çatmıĢ arxeoloji abidələrdən məlum olur. ġərqĢünas Berezin Bibi-Heybət camesində ĢirvanĢah Fərruxzadın kitabəsini görmüĢsə də, indi [bu kitabə] yoxa çıxmıĢdır.
cəlb edən məntəqələrdən biri Nəvai stansiyasının 15 km Ģimali-qərbindəki Pirsaat çayının sol sahilində yerləĢən “Xahəgah” adlı yerdir ki, burada çox diqqətəlayiq qala ilə əhatə olunmuĢ came, minarə, xanəgah və türbələr vardır. Qalanın Ģərq divarındakı tağda ĢirvanĢahlardan Fəriddin [ibn-?] Əbu ül-Müzəffər ibn GerĢasb ibn Fəffuxzad ibn Mənuçehrin 641-ci ilin rəcəb ayına (1324-cü ilin sonlarına) aid kitabəsi vardır. Qalanın ortasında gözəl bir minarə mövcuddur; 654-cü ildə (1256) tikilmiĢdir. Buradakı məzarlardan biri ġeyx Pir Hüseyn adında bir Ģeyxə aid edilən türbədir. Əvvəllər Pir Hüseynin türbəsi üzərində 684-cü il (1285) tarixini göstərən kitabə var idi. Ġndi yoxdur. [Onu] 1918-ci ildə ermənilər dağıtmıĢlar. Bartolomey və Dorn burada yuxarıdakılardan baĢqa ġeyx Camaləddin adında birinin 1049-cu (=1639) ilə aid məzar kitabəsindən, ĢirvanĢahlardan Məlik Keykavus ibn GüĢtasbın 693 (1294), Xəlilullah ibn ġeyx Ġbrahimin 823 (1420) tarixli kitabələrindən söhbət açırlar. 1858-ci ildə fransız ĢərqĢünası Bartolomey, 1861-ci ildə alman [alimi] Dorn tərəfindən ziyarət olunan 74 və son vaxtlarda (1923-cü ildə) Sısoyev tərəfindən tədqiq edilən 75 bu qala ġirvanın çox mühüm, çox gözəl və möhtəĢəm abidələrindən biri sayılır. Bu gün tamamilə boĢ qalan bu qalanın və ətrafının ĢirvanĢahlar dövründə çox abad olduğu müəyyənləĢir. Sısoyevin tədqiqatına görə, xanəgah ġamaxıdan Salyana Pirsaat çayını keçərək gedən mühüm ticarət yolu üzərində (-9-) ĢirvanĢahların mühüm bir qalası, istehkamı idi. [Bura] XIII-XV əsrlərdə ĢirvanĢahların yaĢayıĢ yerlərindən biri, eyni zamanda dini mərkəz olmuĢdur. Amma nə Bartolomey, nə də Dorn və Sısoyev bu qalanın tarixdə məzkur qalalardan hansına uyğun gəldiyini demirlər. Səfəvi tarixlərindən bu tərəflərdə Qəle-i Biqurd, yaxud Bifərd [qalası olduğu] göstərilir. ġah Təhmasibin dövründə ĢirvanĢahlıq iddiasında olan Sultan Məhəmməd adlı bir dərviĢ 1535/6-cı ildə ġamaxıdan Salyana gedərkən ġirvan bəyləri həmin Biqurd qalasından çıxaraq ona
73 Buradakı abidələri azərbaycanlılardan Sadiqi Ģərh etmiĢdir. Изв. A3. Apx. K.,1, 29-33 74 Dorn Bericht wber cine Wissenchaftiliche Reise in den Kaukasus; Bulletin de L 'Akademie russe, t. IV (186), s.361 -2, 278-80, 386, 388. 75 Изв. Аз. Apx. K., 1, 50-68. 34
hücum etmiĢlər 76 . Kiçik [yaĢlı] ĢirvanĢah ġahruxu (da) Təhmasibin əsgərləri burada mühasirəyə almıĢdılar. Amma burada Biqərd dərəsinin olduğu da göstərilir. Halbuki indiki xanəgah dağ dərəsində deyil açıq yerdədir. Digər tərəfdən bu qala 1554-cü ildə ġabran məntəqəsindən gələrək ġabran və ġamaxı arasında səfəvi əmirlərindən Abdulla xanı məğlub edən ĢirvanĢahlı Kazım Mirzənin səfəri ilə [əlaqədar] da xatırlanır. Mirzə Təngə adlı keçiddə (Dərəyi Təng-P.V., ġücaətnamə, 88 b və Təng boğazı-P.V.) Abdulla xanı məğlub etdikdən sonra, Abdulla xan ġamaxıya gəldi. Abbasqulu xan bunun yerini təyin etməyir və Bayqurt [kimi] yazır 77
əlaqədar adı göstərilən Ağsunun yanında PolĢa tatarlarından Cəmil Aleksandroviç Nasifi tərəfindən aparılan tədqiqat əsnasında [onun] hələ XIV əsrdə monqollar və Teymur zamanında böyük əhəmiyyətə malik olduğu anlaĢılır. Cəmil Nasifi Ağsunun 1,5 km Ģimalında olan ġeyx Məzid türbəsinin, əvvəlcə zənn edildiyi kimi, XVII əsrə aid abidə olmayıb daha qədim olduğunu göstərir. Rəvayətə görə, ġeyx Məzid bir təbib-alim imiĢ. Türbənin qapısında binanı tikən Ģamaxılı ġeyx ġəmsəddinin kitabəsində verilən yeddi yüz doqsan (P.V.) qeydindən abidənin 1388/89-cu ilə aid olduğu bilinir. Həmin Ģəxs Ağsudan 3 km Ģimali-Ģərqdə alim və müctehid “ġeyx Dursun ibn Əhməd bəy əl-Gilani”nin, üzərindəki kitabəsindən 806-cı ilin zilqədə ayında (may, 1404) tikildiyi bilinən, türbəsini [də] ziyarət etmiĢdir 78 . Yəni hər iki abidə Teymurun və ĢirvanĢah ġeyx Ġbrahimin dövrünə aiddir. 1647-ci ildə Ağsuda olan Evliya Çələbi buranın min evli, cameli, karvansara və hamamlı, bağlı-bağçalı abad qəsəbə olduğunu yazır 79 . Evliya, eyni zamanda həmin Ağsu çayı yanında Fərruxzar adlanan kiçik bir Ģəhər barədə məlumat verir 80 .
göstərilir (-10-). Ġskəndər MünĢi onu “ġirvanın ən qüvvətli qalası” kimi tərif edir 81 . Abbasqulu xan onun haqqında “Bu gün qalığı ġamaxı yaxınlığında Qız qalası kimi tanınır”
82 yazır. Bu qala ġamaxıdan yuxarıda, görünür eyni çayın yanında mövcud idi və Cabalanı dağı həmin Gülüstanın yanında olmuĢdur. Ərəbcə Dərbənd tarixində də bu ərazidə bir neçə Ģəhərin [olduğu] göstərilir (13). Bu əsərin məlumatına görə, ĢirvanĢah Yəzid ibn Əhməd 1025-ci ildə gəzinti və ov etmək məqsədilə Qəbələ tərəfdəki Kərzul (P.V.) adlı bir qalada olduğu vaxt, Yəzidiyyə (ġamaxı) [Ģəhərini] oğlu ƏnuĢirəvana tapĢırmıĢdı. O [isə] atasının [burada] olmamasından istifadə edərək üsyan qaldırdı. Atası qayıdıb gəldikdən sonra ƏnuĢirəvan Kastan qalasına (P.V.) qaçdı (s. 42). Məncə bu Gülüstan olmalıdır.
76 Aləm ara, s. 59-60. 77 Gülüstan-i Ġrəm, 79, 82; Aləm ara, s 56. 78 Изв.
Аз. Apx. K., II (1926), s. 26-28 79 Evliya Çələbi, II, 294. 80 Eyniçap, II, 293. 81 Aləm ara, 25, 60. 82 Gülüstan-i Ġrəm, 76 Yüklə 0,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|