A. Bakıxanov (1794-1847)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
12 göstərmiĢlər. ġəki, ġirvan və Qubada yaĢayan Udilu tayfası Udi Ģəhəri əhalisindən olmalıdır. Bu Ģəhər miladi III əsrdə Ermənistan padiĢahlarının paytaxtı olmuĢdur. Ġndiri kəndinin Tumanlar adlı bir məhəlləsi vardır. Əhalisi indi də Qoysunun sağ tərəfindən Temurquyuya qədər olan yerlərdəki mülklərə və arxlara sahibdirlər. Onlar əvvəldən buruda sakindilər. BaĢlı yaxınlığında olan Tumanlar kəndi də, TumanĢah tayfasının qalığı olmalıdır. Onları burada NuĢirəvan yerləĢdirmiĢdir. Köbəçi əhalisi öz babalarından eĢitdikləri rəvayətə görə ticarət məqsədilə buralara gəlmiĢ Yunan və Cənəviz əhalisindən bir dəstədir. Onlar burada karxanalar bina edərək, get-gedə ayrıca bir camaat Ģəklinə düĢmüĢlər. Təbərsəran əhalisinin çoxunu NuĢirəvan Təbəristan və Ġsfahandan köçürmüĢdür. Bu nahiyənin adı da Təbəristan sözündən dəyiĢmiĢ ola bilər. Ərəb adı ilə Qubada iki kənd, Dərbənddə bir kənd, ġəkidə iki kənd və ġirvanda da böyük bir qəbilə vardır. Bu qəbilənin bir qismi indi də öz aralarında ərəbcə danıĢırlar. Təbərsərandakı Dərvaq kəndində də əhali son zamanlaradək ərəb dilində danıĢarmıĢ; bu dili ancaq yaxın zamanlarda tərk etmiĢlər, kəndin qocaları indi də bu dili bilirlər. Bunlardan baĢqa Kürə, Təbərsəran məmləkətləri və Samur nahiyəsi, bütün Dağıstan kimi öz kitablarında və yazılarında ərəb xətti və ərəb dili iĢlədirlər. Qubadakı Bərmək mahalı HarunərrəĢidin vəziri Cəfər Bərməkinin qəbiləsindəndir. Onlar Cəfərin öldürülməsindən sonra, gəlib burada sığınmıĢlar. Quba və ġirvanda Zəngənə, Xəlilli və Kəngərli; ġirvanda Qaramanlı, Təkəli, ġamlı və Çakərli; Qubada Osallı, ƏrĢəli, Ustacallı və Qacar tayfaları; Quba, Dərbənd və ġirvanda Bayat qəbiləsi; ġəkidə, ġirvanda Qaraqoyunlu, Xələc və sair bir çox tayfalar vardır. Bunlar Ġran və Rum ölkələrində sakin olan tərəkəmə və sair elat kimi, türk tayfalarındandır. Samur nahiyəsindəki Miskincə kəndinin əhalisini, I ġah Təhmasib Səfəvi Astarabad hüdudundan buraya köçürmüĢdür. Bu nahiyyədə yalnız Miskincə kəndi Ģiə məzhəbdir. Həzrət sözündən dəyiĢmiĢ olan Həzrə kəndinin əhalisini, həmin padiĢah Ġrandan Quba vilayətinə köçürüb, öz babası ġeyx Cüneydin qəbri ətrafında yerləĢdirmiĢdir. Bunlar indi sünni məzhəbində olsalar da, bir məhəllələri hələ də, ”ġiələr məhəlləsi” adı ilə məĢhurdur. Samur nahiyəsindəki Mikrağ kəndinin və Qaziqumuq əhalisinin çoxu, məlum olduğu kimi, rus tayfasındandır. Onlar xəzərlərin istilası dövründə buraya gəlmiĢlər. Bundan əlavə onların zahiri qiyafəsi və bir çox adət ənənələri də buna Ģahiddir. Qaziqumuq əhalisi indi də salam əsnasında papaq götürüb bir-birinə ”izrov” deyirlər. Bu söz ola bilər ki, ”zdorov” sözündən alınmıĢdır. Ġndiki halda, Qaziqumuq Ģəhərində və bu böyük Ģəhərdən ayrılmıĢ olan bəzi nahiyələrdə üç tayfa sakindir: Qaççi, Məçcə, və Qumuq. Ehtimal ki, Qaççi tayfası Hun, Slavyan, Avar və Xəzər nəslindən olsun; Məçcə - Məkkə sözündən dəyiĢmə olub, ərəblərin QüreyĢ qəbiləsindən Qumuq da, qədim Kamak tayfasından olsun. Həmçinin bu ölkənin sair əhalisi və Sulağın sağ tərəfində olan AqquĢa, Qaytaq mahalları və 13 ġamxal mülkü əksəriyyətlə qədim nəsildən olub ermənilər, farslar, ərəblər və türklərlə qarıĢmıĢlar. Sulağın o tərəfindəki Qumuq əhalisi Mıçıqıç, Avar və əslində qədim nəsildən olan bir çox azadlıqsevən xalqlar, müxtəlif Ģimal tayfaları ilə qarıĢmıĢlar. Xülasə, bu əzəmətli dağlarda (Qafqazda), dilləri az yayılmıĢ olan naməlum xalqlar vardır ki, qədim tayfaların qalıqları hesab edilə bilər. Bunlar, əsrlər boyu dünyada qalibiyyət və qüdrətlə məĢhur olmuĢlar. Ġndi isə bunların bəzilərindən heç bir əsər qalmamıĢdır, yalnız tarix kitablarında adları çəkilməkdədir. Karamzin 19 və baĢqa tarixçilərin yazdıqlarına görə, avarlar Türküstan çöllərində iqtidar və Ģöhrət sahibi bir tayfa olmuĢlar. Çin tarixçilərinə görə, Avar tayfası çinlilərlə qonĢu olan hun nəslindəndir. II əsrdə türk tayfaları tərəfindən məğlub edilən avarlar, cənub ölkələrinə gəlmiĢ və baĢqa tayfalarla qarıĢmıĢlar. Avar xanı Dizavul, Atilla kimi yüksək iqtidara malik olmuĢdur. O, Altay dağları arasında ipək döĢənəcək və qızıl qab-qacaqla bəzənmiĢ çadırda, Rum qeysəri Yustinianın elçilərini və hədiyyələrini qəbul edərək, onunla barıĢmıĢ və iranlılarla müvəffəqiyyətlə müharibə etmiĢdir. Rum tarixçilərinin dediyinə görə, Dizavulun elçiləri qırxılmamıĢ uzun saçlarından baĢqa, surət və əxlaqca da, tamamilə hun tayfasına bənzəyir və Atilla zamanını xatırlatmaqla tamaĢaçıların heyrətini artırırdılar. Onlar 568-ci ildə sülh tələbi üçün Qostəntiniyyəyə gəlib, qeysər Yustiniana dedilər ki, Avarın cəsur və məğlub edilməz tayfası səninlə dost olmaq, səndən ənam, məvacib və yaĢamaq üçün yararlı və gözəl bir yer istəyir. Qeysər onların tələblərindən heç birini rədd etməyə cəsarət etmədi. Avarın qaniçən xanı Bayan, bolqarları məğlub edərək, qətl və qarətdə əlindən gələni etdi. O, çex və sair slavyan xalqlarının sakin olduqları Moraviya və Bohemiyanı istila ilə Frank kralı Siqberti məğlub edərək bir baĢ Tuna çayına gəlib çıxdı. Burada Lonqbard tayfasilə ittifaq edərək Qəbidiyan dövlətini alt-üst etdi və Macarıstanı ələ keçirib Ġtaliyanı almaq xəyalına düĢdü. 568-ci ildə avarların ölkəsi Elba çayından Atilə (Volqaya) qədər olan sahəni tuturdu. Bayan xan 580-ci ildə Qara dənizin Ģimal-Ģərq sahillərini türklərin əlindən aldı. Ertəsi il, 60 min süvari ilə gəlib Tuna çayı kənarında o zamana qədər baĢlı- baĢına yaĢayan Slavyan tayfasını qətl və qarətlə özünə tabe etdi. Tarixçi Nestorun yazdığına görə, Avar xanı 619-cu ildə Rum qeysəri Heraklini elə məğlub etdi ki, az qaldı onu əsir alsın və hicri 4-cü (=626) ildə Qostəntiniyyəni mühasirə etdisə də, məqsədə çatmadan geri qayıtdı. Bu tayfa sonralar müxtəlif zamanlarda cürbəcür qəbilələrlə Ģiddətli müharibə etmiĢ və get-gedə zəifləmiĢdir. IX əsrin əvvəllərində adlarını itirərək, baĢqa tayfalara qarıĢmıĢdır. Qəbirlərindən tapılan qiymətli Ģeylərdən məlum olur ki, bunlar o qədər də vəhĢi olmayıb Ġran, Çin və Rum ilə ticarət əlaqəsi saxlamıĢlar. Bunlardan bir 19 Karamzin - Karamzin Nikolay Mixayloviç - məĢhur rus tarixçisidir, 1766-cı ildə anadan olmuĢ və 1826-cı ildə vəfat etmiĢdir. ”Rusiya dövlətinin tarixi” adlı on iki ciddlik əsərin müəllifidir. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|