A. Bakıxanov (1794-1847)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hörmətlə: Ramiz Ağayev 3 MÜQƏDDĠMƏ
| 1 A.Bakıxanov (1794-1847) 2 «Gülüstani-Ġrəm» əsərinin ön sözü Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli simalarından biri olan A. Bakıxanov istedadlı alim, filosof və Ģairdir. O, qiymətli elmi əsərlərilə Yaxın ġərq və o cümlədən Azərbaycan elminə çox mühüm yeniliklər gətirmiĢdir. A. Bakıxanov elmi və fəlsəfi əsərlərində öz vətəninə və xalqına xidmət etmək məqsədini izləmiĢdir. A. Bakıxanov 1841-ci ildə özünün məĢhur «Gülüstani-Ġrəm» əsərini yazıb qurtarır. Bu əsər zəngin tarixi mənbələrə istinadən yazılmıĢdır. - «Gülüstani-Ġrəm» A. Bakıxanovun tarix elminə baxımını göstərən qısa, dolğun məzmunlu bir müqəddimə ilə baĢlanır. Burada müəllif keçmiĢ tarixi dövləri bəĢəriyyət üçün zəngin həyat təcrübəsi kimi qiymətləndirir, indiki və gələcək həyatı yaxĢı qura bilmək məqsədilə bu təcrübədən istifadə etməyi lazım görür. Müqəddimədə habelə Azərbaycanın və Dağıstanın qısa coğrafi təsviri, bu ölkələrin xalqlarının mənĢəyi, dili və dinləri haqqında məlumat verir ki, əsərlə tanıĢ olanlar bu hissəni əsərin ən qiymətli cəhətlərindən biri hesab edirlər. Azərbaycan və Dağıstan xalqlarının tarixini A. Bakıxanov mühüm tarixi hadisələrə əsasən beĢ dövrə ayırır və buna uyğun olaraq əsərini də beĢ fəslə bölür. Birinci fəsildə «Tarixi-təbəri», «Tarixi-Güzidə», «Nizamüt-təvarix» kimi qədim ġərq mənbələrinə əsasən Nuhun tufanı, onun övladları, Yasəf, Yəcuc və Məcuc, skiflər, massagetlər, xəzərlər, Sasani hökmdarlarının Azərbaycandakı hakimiyyəti və sair haqqında məlumat verilir. Ġkinci fəsil Azərbaycan və Dağıstanın ərəblər tərəfindən istila olunması, ərəblərin bu ölkələrdə hakimiyyəti, vətənin istiqlaliyyəti uğrunda Babəkin üsyanı kimi məsələlərə həsr olunmuĢdur. Lakin Babək üsyanı haqqında verilən məlumat səthidir. Üçüncü fəsil hülakülərin və teymurilərin hakimiyyəti dövrünü iĢıqlandırır və ĢirvanĢahlar haqqında məlumat verir. Bu fəsildə, eyni zamanda, ağqoyunlular və qaraqoyunlular haqqında, məĢhur alim Xacə Nəsirrəddin Tusinin fəaliyyəti haqqında maraqlı məlumata da rast gəlirik. Dördüncü fəsil Səfəvi padĢahlarının və onların süqutundan sonra taxta çıxan Nadir Ģah ƏfĢarın hökmranlıq illərinə həsr edilmiĢdir. Bu fəsildə Türkiyə və Rusiya qoĢunlarının Dağıstan və Azərbaycana hücumları, Təbrizin yaxınlığında gedən məĢhur «Çaldıran» döyüĢü haqqında zəngin məlumat verir. BeĢinсi fəsil Nadir Ģahın ölümündən «Gülüstan» sülhünə qədər 60 illik bir dövrü əhatə edir. Bu fəsildə Azərbaycan xalqlarının təĢəkkülü və onların qısa tarixi, xanlıqlar arasında gedən aramsız çəkiĢmələr və ayrı-ayrı xanların siyasi fəaliyyəti, Ağa Məhəmməd Ģah Qacarın Azərbaycana hücumu, xanlıqların Rusiya hökuməti tərəfindən istilası təsvir olunur. «Gülüstani-Ġrəm» Azərbaycanın məĢhur alim və Ģairləri haqqında qısa məlumat verən və təzkirə xarakteri daĢıyan kiçik bir əlavə ilə bitir. 50 ildən artıq bir müddətdə iĢıq üzü görməyən belə bir qiymətli əsərin yenidən nəĢr olunmasında zəhməti olanların əməyi böyük bir təqdirə layiqdir. Hörmətlə: Ramiz Ağayev 3 MÜQƏDDĠMƏ ŞİRVAN VƏ DAĞISTAN VİLAYƏTLƏRİNİN HÜDUD VƏ ƏRAZİSİ, ADLANMALARININ SƏBƏBİ, ƏHALİSİNİN MƏNŞƏİ, DİLLƏRİ VƏ DİNLƏRİ HAQQINDA ġirvan vilayəti, Ģərq tərəfdən Xəzər dənizi ilə, cənub-qərbdən onu Muğan və Ermənistan vilayətlərindən ayıran Kür çayı ilə, Ģimal-qərbdən Qanıq (Alazan) çayı ilə, Ġlisu nahiyəsindən keçən qeyri-müəyyən xətlə, Qafqaz sıra dağları, Kürə və Təbərsəran nahiyələrini Qaziqumuq və Qaytaq məmləkətlərindən ayıran dağ silsiləsi ilə və oradan da Dərvaq çayı yatağından onun Xəzər dənizinə qovuĢduğu yerə qədər uzanan sahə ilə məhduddur. (ġirvan) Kür dəhnəsindən Dərvaq dəhnəsinə qədər təqribən 39°-42°-yə qədər Ģimal en dairəsi, Qanıq çayı dəhnəsindən ƏfĢəran burnuna qədər 64°-68°-yə qədər Ģərq uzunluq dairəsi üzərində vaqedir. Düz xətlə hər bir dərəcənin məsafəsi təqribən 15 coğrafi mil - yeddi rus vesti qədər və ya bir ağac yarımdır. Hər ağac - üç islami mil uzunluqdadır. Ġslami mil - doxsan altı min barmaq boydadır. Bir barmaq da orta boylu altı arpa uzunluqdadır (arpaların birinin arxası o birinin qarnına bitiĢik surətdə düzülmək Ģərtilə). Beləliklə, indiki ġirvan məmləkəti Səlyan, ġəki, Bakı, Quba, Dərbənd, Təbərsəran, Kürə, Samur nahiyəsi və Ġlisunun aĢağı bir qismindən ibarətdir. Bunlar, ölkənin ən gözəl və ən geniĢ vilayətlərindəndir. Qafqaz dağlarının böyük bir silsiləsi onun arasından üzü cənub-Ģərqə düĢübdür ki, xoĢ havalı yaylaqları, otlaqları, Ģirin bulaqları və hər iki tərəfə axan çoxlu çayları vardır. Əksəriyyət üzrə, dəniz və Kür çayı sahillərində geniĢ və məhsuldar çöllərdə bol taxıl zəmiləri, meĢələr, bağlar və sair vardır. Dəniz kənarında olan bu ölkə, Rusiya və Ġran dövlətləri və müxtəlif Dağıstan tayfaları arasında olduğundan, ticarət iĢlərində də mükəmməl tərəqqi edə bilər. Təqvimülbüldan 1 müəllifi deyir ki, ġirvanı Sasani sülaləsindən olan ƏnuĢirəvani-Adil bina etmiĢdir, bu cəhətdən onun adı ilə tanınmıĢdır. ”Ənu” ləfzi çox iĢlənmək nəticəsində atılmıĢdır. Bəziləri deyirlər ki, ġirvanın əsli ġirvand, yəni Ģir olan yer olub, sonra ġirvan olmuĢdur. Moisey Xorenskinin 2 tarixində və 1 MəĢhur ərəb tarixçisi Əbülfidanın əsəridir. Hicri 672-ci (=1273) ildə anadan olmuĢ və 732-ci (=1331) ildə vəfat etmiĢdir. Onun ən məĢhur kitabları ”Əlmüxtəsər fi-tarixülbəĢər” ilə” Təqvimülbüldan” adlı əsəridir. 2 Moisey Xorenski – V əsr tarixçisidir. Qədim dövr tarixi yazan erməni müəlliflərindən ən görkəmlisi hesab olunur. Üç hissədən ibarət olan əsərində ən qədim dövrlərdən baĢlayaraq V əsrin birinci yarısına qədər ermənilərin tarixini sistematik surətdə yazmıĢdır. Onun bu tarix kitabı bir çox xarici dillərə, o cümlədən rus dilinə də tərcümə olunmuĢdur. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|