A. Bakıxanov (1794-1847)
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sərir (taxt)
- Dağlıq Qumuq
4 Zendavesta kitabında ġerovaner deyə adlanır. Əmin-Əhməd 3 ”Həft-iqlim” adlı əsərində deyir ki, ġirvan, əvvəllərdə bir Ģəhərin, sonra isə bir ölkənin adı olmuĢdur. Çamçiyan 4 ”Ermənistan tarixində” ġirvan vilayətini Əğvan adlandırır və deyir ki, onunla Alan, yəni Dağıstan arasındakı sərhəd əvvəl Alğon səddi və sonra da, Dərbənd səddi olmuĢdur. Türkmən Həsən padiĢahın oğlu Sultan Yaqub hicri 892-ci (=1487) ildə ermənilərin xəlifəsi (baĢ keĢiĢi) Simeona verdiyi fərmanda, ġirvanı Əğvan deyə adlandırmıĢdır. Dağıstan vilayəti 42°-dən 44°-yə qədər Ģimal en dairəsi və 63°-dən 66°-yə qədər Ģərq uzunluq dairəsindədir. ġərq tərəfdən Xəzər dənizi ilə, Ģimaldan Terek çayı ilə, qərbdən Çərkəz və Os (Osetin) mülkü ilə, cənub-qərb tərəfdən Gürcüstanla və cənub-Ģərqdən ġirvanla məhduddur. Bu ölkənin Ģimal-Ģərq qismi gözəl yerlərə malik olub, yaĢayıĢ vasitəsinin bolluğu ilə məĢhurdur Bu hissə, xüsusilə dəniz və Terek sahillərində, çayların bolluğu və gediĢ-gəliĢin çoxluğu üzündən, əkinçilik məhsulatının zənginliyi və ticarət vasitəsinin geniĢliyi ilə tanınır. Buranın o biri dağlıq qismi, bəzi məhsuldar vadi və yaylaqlara malik olsada, ümumiyyətlə yaĢamaq üçün çox çətin və məĢəqqətlidir. Bu vilayət Məsudinin 5 rəvayətinə görə, hicri 332-ci (=944) ildə aĢağıdakı üç ölkədən ibarət olmuĢdur: 1) Qaytaq - bura Dərbəndin Ģimal tərəfindədir. Hökumət mərkəzi Səməndər, yəni Tarxudur ki, onu NuĢirəvan bina etdirib. Səməndər Xəzər xaqanının paytaxtı olmuĢ idi. Lakin Səlman ibni Rəbiə buranı aldıqdan sonra, xaqan öz paytaxtını Atilə köçürdü. Səməndər əhalisinin çoxu xəzərlər, müsəlmanlar və yəhudilərdən ibarət olmuĢdur... 2) Sərir (taxt) - Dərbəndin Ģimal-qərbində, üç mənzillik məsafədədir. On iki min ailədən ibarət olmuĢdur. Sərir padiĢahı FilanĢah adlanıb, nəsara (xristian) dinində idi. Bəzilərinin dediyinə görə, Sasani sülaləsindən olan Yəzdicird, ərəblər tərəfindən məğlub edildikdən sonra Xorasana getdi. O, öz qızıl taxtını baĢqa qiymətli Ģeylərlə bərabər Bəhram-Çubin nəslindən olan bir mənsəb sahibinə verərək, Cibali-Fəthə, yəni Qafqaza göndərdi. O da indi Sərir adlanan mülkü ələ keçirib öz nəslini tərk etdi. Nizaminin dediyinə görə, buranın Sərir adlanması 3 Əmin-Əhməd Razi - ”Həft-iqlim” adlı məĢhur əsərin müəllifidir. Bu əsər köhnə üzrə yeddi iqlimin (qitənin) məĢhur Ģəhər və qəsəbələrini və hər iqlimdə yetiĢmiĢ olan adlı-sanlı adamları bildirir. Kitab, hicri 1002-ci (=1593) ildə yazılmıĢdır. 4 Çamçiyan – XVIII əsr erməni istorioqrafiyasının görkəmli nümayəndəsidir. Erməni və əcnəbi mənbələrdən istifadə edərək, erməni tarixini ta ilk dövrlərdən baĢlayaraq XVIII əsrin axırına qədər yazmıĢdır. Çamçiyanın ”Ermənistan tarixi” bu əsəri, üç cilddən ibarət olaraq 1785-1787-ci illərdə Venesiya Ģəhərində çap olunmuĢdur. 5 Məsudi - ərəb tarixçilərinin ən böyüklərindən biridir, hicri III əsrin axırlarında Bağdad Ģəhərində anadan olmuĢ və 346-cı (=957/8)ildə Misirdə vəfat etmiĢdir. Əsərlərindən ən məĢhuru ”Mürucüzzəhhəb”adlı kitabdır. 5 Keyxosrovun taxt və tacından nəĢət etmiĢdir; çünki bu taxt və tac burada bir mağaranın içində idi. Bəzilərinin dediyinə görə, bu ölkənin hakimləri qızıl taxt üzərində oturub hökm verdikləri üçün bu ölkəyə Sərir adı verilmiĢdir. Sərir hökmdarı rəiyyətini öz qulu hesab edərdi və dağlılar çöllülərə nisbətən daha Ģücaətli olduqlarından xəzərlər üzərinə basqın edərək onları qarət edərdilər. Səririn yaxınlığında Zirihgəran mülkü olub, hazırda Köbəçi adlanır. Əhalisi müsəlman, nəsara (xristian) və yəhudidir. 3) Dağlıq Qumuq - Səririn Ģimalında və Qaytağın qərbindədir. Əhalisi nəsaradır (xristiandır). PadiĢahları olmadığından öz rəislərinə itaət edərdilər. Çox məhsuldar və abad olan Alan ölkəsinə buradan gedərdilər. Kəndlər bir-birinə yaxın olduğundan, bir xoruz banlayanda bütün kəndlərin xoruzları banlardı. Alan padiĢahının ləqəbi Kərkərandac və ya Kərkəndac, arvadının adı isə Məğəs idi. Otuz min atlı qoĢunu var idi. Babalarından biri Abbasilər xilafətinin birinci əsrində nəsara (xristian) dinini qəbul etdi. O vaxta qədər onlar atəĢpərəst idilər. Hicri 320- ci (=932) ildə onlar nəsara (xristian) dinini tərk edib, Rum imperatorunun onlara göndərdiyi keĢiĢləri ölkələrindən çıxarıb qovdular. Alan ilə Cibali-Fəth (Qafqaz) arasında, körpülü bir çay kənarında olan dağın baĢında bir qala vardır ki, Hisni- Babi-Alan (Alan qapısının qalası) adlanır. Dağdan keçmək ancaq buradan mümkün idi. Bu qala qalaların ən möhkəmi idi. Fars Ģairləri bunu çox tərif etmiĢlər. O, Ġsfəndiyarın əmrilə tikilmiĢdir. Müslimə ibni-Əbdülməlik Qafqazın bir çox yerini itaəti altına aldıqdan sonra ərəb mühafizlərini bu qalada qoydu. Onlara Sərhəd boyunda olan Tiflis Ģəhərindən maaĢ və ərzaq göndərilirdi. Baba-Laziqə də Gürcüstan nahiyəsində olub, padiĢahı müsəlman idi. Alanın qərb tərəfində KəĢək mülkü Cibali-Fəthdən Pont dənizinə, yəni Qara dənizə qədər uzanıb gedir. Buranın əhalisi yaraĢıqlı bir tayfadır. Burada tala adlanan və Misir qumaĢından daha qiymətli olan bir qumaĢ toxuyurlar. Buradan Trabizona tacirlər dəniz vasitəsilə gedib-gəlirlər. Alanların hücumundan qorunmaq üçün dəniz kənarında qalaları vardır. KəĢək tayfası çox, lakin dağınıqdır. Əgər bunlar ittifaq etsəydilər hamıya qalib gələrdilər. Onların ölkəsinin o biri tərəfi Səbbüldan (yeddiĢəhər) ölkəsidir... KəĢək tayfası çərkəzlərdir, onları qədim rus tarixçiləri Kasoq, Os (Osetin) tayfasını isə, Kasaq adlandırırlar. Məhəmməd Rəfi Əbrürrəhim oğlu ġirvaninin 6 öz tarix kitabında qeyd etdiyinə görə də, burada üç məmləkət vardır: 1) DəĢt; 2) Zirihgəran və 3) Avar. Avar yaĢayıĢ və nəqliyyat yolları etibarilə ölkələrin ən çətini hesab edilir. Çamçiyan öz tarixində bu vilayətdə dörd ölkə olduğunu göstərir: 1) Alan, 2) Basalas, 3) Haptaq və 4) Hun. Dərbəndnamə müəllifi, Ġsfəndiyar və NuĢirəvanın 6 Məhəmməd Rəfi Əbdürrəhim oğlu ġirvani – XVI əsrin ikinci və XVII əsrin birinci yarısında yaĢamıĢ Azərbaycan alimidir. Azərbaycan və Dağıstan tarixinə aid bəzi əsərləri vardır. ”Risaleyi-Rüstəm xaniyyə” adlı kitabını Dağıstan xanlarından Rüstəm xanın adına yazmıĢdır. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|