А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
343
qoyulmasına üstünlük verilməsidir. Ancaq bank özünün kredit siyasətində təmiz maliyyə əməliyyatlarını qısamüddətli kredit vəsaitinin qoyuluşu ilə real istehsalata uzunmüddətli kredit qoyuluşu arasında kompomissi də müdafiə etməlidir. Bununla inflyasiya proseslərinin qarşısı alınır və əvvəllər verilmiş borc pul qiymətdən düşmür. Qiymətin inflyasiya artımı şəraitində bankın aktivlərinin ləğv edilməsi problemi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir, yəni ki, satış yolu ilə pul kütləsinə çevrilmək qabiliyyətidir.Bu problem aktiv strukturlarının dəyişməsi hesabına həll edilir (konvertasiya hesabına aktivlərin möhkəm valyutada), həmçinin bazar konyukturasının vaxtında təhlili yolu ilə əmələ gəlir.
8.4. VERGI QOYMA VƏ QIYMƏT
Fəaliyyət göstərən vergi və qiymətin qarşılıqlı əlaqəsi ikili xarakter daşıyır. Bir tərəfdən vergi çox zaman qiymətlərin ölçülərini müəyyən edir. Digər tərəfdən isə daxil olan vergilərin həcmi qiymət səviyyəsindən asılıdır.
Vergi qoyan zaman elə etmək lazımdır ki, bir tərəfdən, onlar çox olmasın və sahibkarlıq fəaliyyətinin yaxşılaşdırılmasına səbəb olsun, digər tərəfdən isə tələb olunan büdcə xərclərinin saxlanılmasına kifayət etsin. Aşağıdakı vergi növlərini ayırmaq olar: birinci qrupa gəlirə görə vergi aiddir. Bu vergi növü bütün müəssisələr ədəməli, həmin vergilərə tarif dərəcəsi müxtəlif tip müəssisələr-istehsal müəssisələri, kredit və vasitəçi təşkilatları, istirahət müəssisələri üçün müxtəlif cür təyin edilirlər. Gəlirin ümumi həcmi qiymətin yüksəlməsi ilə birgə o vaxta qədər artacaq ki, hələlik qiymət artımı satışın əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşmasına gətirib çıəxartmayacaqdır. Nəticədə gəlıirin ümumi həcmi qiymətin yüksəlməsi ilə birgə o vaxta qədər artacaq ki, hələlik qiymət artımı satəşın əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşmasına gətirib çıxartmayacaqdır. Nəticədə gəlirin ümumi həcmindən mütənasib olaraq həm məhsulun bir ədədinə görə qiymətdə, həm də satılmış məhsulun sayına görə aşağı düşə bilər.Ona görə də 344
gəlirə görə verginin alınmasının məbləği nöqteyi nəzərdən qiyməti yüksək səviyyəyə çatdırmasın. Nəzərdən keçirdiyimiz ikinci qrup vergilərə əlavə dəyərə görə vergidir. Əlavə dəyərə görə vergi müxtəlif malların və xidmətlərin dövriyyəsinə görə tutulur. Bu vergi növünə görə vergi qoyma obyektləri aşağıdakılardır: • məhsul və xidmətlərin realizə edilmiş dövriyyədən; • barter sövdələşməklərə görə dövriyyədən; • yerinə yetirmiş tikinti, montaj və təmiz işlərinin dəyərindən; • pərakəndə satış qiymətləri ilə göndərən malların hesabına uyğun qiymət fərqinə görə. Nəzərdən keçirən üçünçü qrup vbergilərə əhalinin sosial müdafiəsi fondundan edilən ödənişlərdir. Bu fondlara aiddir: • pensiya fondu; • sosial sığorta fondu; • məcburi tibbi sığörta fondu; • əhalinin məşğulluq fondu. Nəzərdən keçirdiyimiz dördüncü qrup vergi növünə yanacaq sürtgü materiallara (YSM) görə xüsusi vergini aid etmək olar. Onu federal yol fondu ödəyir və o da gələcəkdə yol tikintisi üçün istifadə edilir. Nəhayət, beşinci qrupa aid edilən vergi aksiz adlanır. Aksiz vasitəli vergi növüdür.
Bu vergi növü dövlət tərəfindən müxtəlif növ mallara tətbiq edilir.məsələn, aksizlər spirtli içkilərə, nərə və lasos balıqlarının kürüsünə, minik maşınlarına,zərgərlik məmulatlarına və s. qoyulur. Müxtəlif növ mallara aksiz dərəcələri müxtəlif cür təyin edilir. Ancaq burada eyni növ məhsula Rusiya Federasiyasının bütün ərazisində vahid aksiz təyin edilir. (şəkil 8.15) Nəticə etibarı ilə vergilər, rüsum və gömrük vergiləri dövlət orqanları tərəfindən təyin edilir və onlar qiymət səviyyəsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Həmin təsir müxtəlif formalarda özünü biruzə verir. Bir sıra vergilər və rüsumlar məhsulun istehsalı üçün lazım olduğuna görə xərclərin tərkibinə daxil edilir, digərləri isə müəssisə-istehsalçıların əldə etdiyi gəlirin səviyyəsinə görə nəzərə alınır. Onlardan bəziləri qiymətin birbaşa əlavə etməsi ilə fərqlənir. Məsələn, büdcəsiz sosial müdafiə fondlara müxtəlif növ ödəmələr həmin məhsulun istehsalı üçün lazım olan xərcləri də ora daxil edir. Bura həmçinin ətraf mühiti müdafiəyə görə köçürmə, məcburi sığorta, yol təmiri və s. aid etmək lazımdır.
345
Xərclərə isə əmlaka gorə vergi növü aiddir. Adətən bu cür vergilər qiymətin ümumi səviyyəsinə o qədər də böyük təsir göstərmir. Qiymətin ümumi həcmində onların payı bir qayda olaraq 10-15 % səviyyəsində dəyişir. Ancaq bir sıra müəssisələrə ( ilk növbədə emal sahələrinə) bu pay daha çox ola bilər.
Qiymətin strukturuna o qədər də böyük olmayan gəlir vergisi, əlavə dəyər vergisi, həmçinin aksizlər təsir göstərir. Müəsssisənin fəaliyyətində gəlir, onun həmçinin artırması bilavasitə qarşıya qoyduğu məqsədlərdən olub, qiymət səviyyəsi ilə sıx əlaqədardır.
Şəkil 8.15 Qiymətin əmələ gəlməsində istifadə olunan informasiyanın təsnifləşdirilməsi.
Sosial müdafiə fondu Вergilər Gəlirlərə görə vergilər Əlavə dəyərə görə stehsal müəssisələri Kredit təşkilatları Vasitəçi təşkilatlar Əylənжя müəssisələrи Satışın dövriyyəsindən Barterin dövriyyəsindən Tikinti və montaj Pərakəndə satış zamanı əlavə
Pensiya fondu Sosial sığorta Tibbi sığorta Əhalinin məşğulluq YSM-na vergi Federal fond Regional fond Aksizlər Spirtli içkilər Yeyinti delikatlar Nərə və lasos kürüsü Minik maşınları Qiymətli zərgər məmulatları Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|