А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

438

Regional  (bələdiyyə)  büdжəsi-  yerli  orqanların  tabeçiliyi  və 

idarəçiliyində olan inzibati ərazi vahidləri budжələrinin 

məжmusu. 

Təşkilatın büdжəsi – müəyyən müddət üçün təşkiların gəlir və xərжləri. 

Valyuta  –  ölkənin  pul  vahidi,  həmçinin  xariжi  pul  vahidi  ilə  əks 

etdirilən və beynəlxalq  hesablaşmalarda istifadə edilən 

kredit və ödəmə sənədləri (veksellər, qəbzlər və s. ). 

Ehtimal modelləri – təsadüfi elementləri özündə жəmləşdirən model. 

Sahibkar  –  mülkiyyət  hüququna  faktiki  olarar  sahib  olan  fiziki  və 

hüquqi şəxs. 

Sistemin  (firmanın)  saxlanılması  –  ətraf  mühitdə  baş  verən  bu  və  ya  

digər dəyişikliklər zamanı  sistemin (firmanın) müəyyən 

vəziyyətinin qorunub saxlanması. 

Qiymətlərin  dövlət  tənzimlənməsi  –  dövlət  tərəfindən  qiymətlərə 

qoyulan  məhdudiyyətlər  və  yaxud  bəzi  məhsul,  iş  və 

xidmətlər üçün qiymətin səviyyəsinə təsir göstərilməsi. 

Dövlət  krediti  –  fiziki  və  hüquqi  şəxslərə  dövlət  tərəfindən  kreditə 

verilən pul vəsaitləri. 

Sosial  qrup  –  müştərək  fəaliyyət  və  yaxud  sosial  və  sosial-psixoloci 

xüsusiyyətli  işlərin  yerinə  yetirilməsi  üçün  əhalinin 

birləşdiyi жəmiyyət . 

Debitor – hər hansı müəssisəyə, təşkilata yaxşı şəxsə borжu olan hüquqi 

və ya fiziki, şəxs. 

Determinant sistemi – fəaliyyəti əvvəlжədən və tamlıqla şərtləşdirilmiş 

sistemi. 

Deflyator  –  nominal  və  real  ümumi  milli  məhsulun  bir-birindən 

fərqliliyi  zamanı  qiymət  dəyişikliklərinin  uçotu  üçün 

istifadə edilən  indeks. 

Deflyasiya  –  infilyasiya  tempinin  aşağı  salınması    məqsədi  ilə  pul 

vəsaitlərinin dövlət tərəfindən dövriyyədən çıxarılması. 

Diskontlaşma  –  ayrı-ayrı  iqtisadi  göstəriжilərin  müxtəlif  illər  üzrə 

tutuşdurulması. 

Əlavə dəyər – təkrar hesabları özündə жəmləşdirməyən və əmək haqqı 

üçün  xərжləri,  kapital  faizlərini,  renta  və  mənfəəti 

nəzərə alan göstəriжilər 

Sazişlər  –  müəssisələr,  təşkilatlar  və  fərdi  şəxslər  arasında  qarşılıqlı 

жavabdehliklər və hüquqları  жəmləşdirən sənədlər 

---

 

439

Dotasiya  –  dövlət  və  yerli  büdжələr  tərəfindən  hər  hansı  bir  xərжləri, 

itkiləri  bağlamaq  üçün  və  ya  digər  məqsədlərlə 

müəssisə  və  təşkilatlara  təmənnasız  şəkildə  ayrılan 

vəsaitlər 

Bazarın həжmi – əhalinin ümumi alıжılıq qabiliyyəti 

Ciro  –  nəqdsiz  hesablar  şəklində  olan  veksellərdə,  qəbzlərdə  olan 

yazılar. 

Inflyasiya – əmtəə və xidmətlərin qiymətlərinin qeyri-bərabər və ümumi 

qalxması, həmçinin əmtəəyə tən olmayan pul kütləsinin 

yüksəlməsi  zamanı    yaranan  pulların  dəyərsizləşməsi 

prosesi. 

Dövriyyə, istehsal və qorunma xərжləri – əmtəə dövriyyəsi, istehsal və 

məhsulun qorunub saxlanılması prosesi üçün zəruri olan 

xərжlərin pulla ifadəsi. 

Investisiya – mənfəətin əldə edilməsi məqsədi ilə iqtisadiyyatın müxtəlif 

sahələrində intellektual və əmlak  dəyərliliyinin, xüsusi 

və ya dövlət ampitalının uzunmüddətli qoyuluşları . 

Indeks  –  baza  kimi  qəbul  edilən,  hər  hansı  bir  göstəriжi    səviyyəsinin 

analoci  bir  göstəriжi  səviyyəsinə  nisbətini  əks  etdirən 

nisbi göstəriжi. 

Innovasiya – texnikanın və texnologiyanın yeniləri ilə əvəz olunmasını 

təmin edən iqtisadiyyata vəsaitlərin qoyulması. 

Ipoteka  –  bank  ssudalarının  alınması  məqsədi  ilə    daşınmaz  əmlakın 

girova qoyulması 

Kalkulyasiya  –  maddələr  üzrə  məhsulvahidinin  maya  dəyərinin 

hesablanması 

Riskin  kəmiyyətжə  qiymətləndirilməsi  –  Statistika  və  analitik 

metodların  köməkliyi  ilə riskin  kəmiyyət  qiymətlərinin 

alınması. 

Kommersiya – tiжarət, tiжarət əməliyyatları  

Rəqabət  –  məqsədləri  ən  yüksək  məhsul  istehsalını  təmin  etmək  və 

maksimum  mənfəət  əldə    etmək  olan  istehsalçılar 

arasında  mübarizə. 

Kredit – faizi ilə birgə qaytarılmaq şərti ilə pul və ya əmtəə formasında 

götürülmüş ssuda  

Likvid vəsaitlər – tezliklə realizə edilə bilən firma aktivləri 

Güzəştli  qiymətlər  –müəyyən  istehlakçı  qrupu  üçün  və  yaxud  müxtəlif 

məhsul  növləri  üçün  istehlakın  stimullaşdırılması 

---

 

440

məqsədi  ilə  təyin  edilən,  aşağı  səviyyədən  də  az  olan 

qiymətlər 

Makroyanaşma  və  mikroyanaşma  -    makroyanaşma  zamanı  obyekt 

vahid  kimi  qəbul  edilir,  yəni  burada  yalnız  obyektin  

girişi  və  çıxışı  arasındakı  qarşılıqlı  əlaqə    öyrənilir, 

mikroyanaşmada isə obyektin daxili  strukturu və onun 

daxili elementləri arasındakı  əlaqə nəzərdə tutulur. 

Model – tədqiqat məqsədi ilə obyektin əsas xüsusiyyətlərini özündə əks 

etdirən öyrənilən  prosesin analoqu və yaxud da oxşarı. 

Vergi – əhalidən, müəssisə və təşkilatlardan dövlət tərəfindən tutulan və 

dövlətin  büdжəsinə  və  ya  yerli  büdжələrə  daxil  olan 

mütləq ödəmələr. 

Milli gəlir – müəyyən müddət ərzində , adətən bir il üçün ölkənin bütöv 

iqtisadi fəaliyyətində yaranan dəyər. 

Dövriyyə  vəsaitlərinin  dövretmə  qabiliyyəti  –  iqtisadi  fəaliyyət 

prosesində dövriyyə vəsaitlərinin hərəkəti. 

Oliqopoliya  –  elə  bir iqtisadi  hökmranlıq  formasıdır  ki,  burda  bir  neçə 

iri  rəqib  firmalar  tərəfindən  istehsal  monopoliyası 

yaranır. 

Ofert (təklif) – konkret şərtlər daxilində sövdələşmələr bağlamaq arzusu 

ilə tədarükçünün təqdim etdiyi kommersiya sənədi. 

Passiv  –  mühasibat  balansının  2  hissəsindən  biridir  ki,  bu  hissədə 

müəssisənin  xüsusi  vəsaitlərinin  yaradılması  mənbəyi: 

mənfəət, əsas fondların işlənməsi, yaradılma fondu və s. 

həmçinin borжların və tələblərin məжmusu 

Ödəmə qabiliyyəti – dövlətin, hüquqi və fiziki şəxslərin vaxtında və tam 

olaraq  tiжarət,  kredit  və  digər  əməliyyatlardan  pul 

ödəmələrini vaxtında ödəməsi 

Yararlılıq – istehlakçı nöqteyi-nəzərindən resursların qiymətləndirilməsi 

Vasitəçi  –  tərəflər  arrasında  razılıq  əldə  edilməsinə    təsir  göstərən, 

istehsalçı  arasında  duran,  pul  və  xidmətlərin 

dövriyyəsinə təsir göstərən hüquqi və ya fiziki şəxs . 

Hüquq  –  dövlət  trəfindən  əhalinin  və  жəmiyyətin  münasibətlərini 

tənzimləyən dövlət qanunları məжmusu. 

Gəlir  –  müəssisələrin  xalis  gəlir  forması,  yəni  istehsal  məişət 

fəaliyyətinin  bütün  xərжləri  çıxıldıqdan  sonra  məhsul 

və  ya  xədmət  satışından  əldə  edilən  ümumi  gəlirin  bir 

hissəsi 

---

 

441

Kredit  fəazləri  –  ssuda  şəklində  müvəqqəti  istifadə  üçün  verilən  pul 

vəsaitlərinə görə ödəmələr 

Tarazlıq – bütün resurslar üçün tələb və təklifin bərabərliyini xarakterizə 

edən iqtisadi sistemin vəziyyəti 

Realizə  edilmiş  məhsul  –  istehlakçıya  çatdırılmış  və  ödənişi 

tədarükçünün hesabına çatdırılmış məhsul 

Revalvasiya – milli pul vahidinin dəyərinin qanuni olaraq yüksəlməsi 

Renta  –  kapitaldan,  torpaqdan,  əmlakdan  müntəzəm  şəkildə  daxil  olan 

və alıжıdan heç bir fəaliyyət tələb etməyən gəlir 

Risk – mənfi nətiжələrin əldə edilə bilməsi mümuünlüyü 

Pərakəndə  satış  qiyməti  –  pərakəndəsatış  şəbəkəsində  istifadə  

olunan,əmtəə  və  xidmətlərin    istehlakçıya  realizə 

edildiyi qiymət 

Bazar  –  tələb  və  təklifin  və  məhsul  qiymətinin  formalaşdığı  əmtəə 

dövriyyəsi sahəsi 

Enmə  –  işgüzar  aktivliyin  enməsi  ilə  əks  olunan    və  müəyyən  vaxt 

intervalında təyin edilən  vəziyyət 

Ödənilmə vaxtı – bu müddətdə istehsal xərжləri əldə edilən  nətiжə ilə 

ödənilir 

Stabilləşmə    -  sistemin  və  ya  prosesin  müəyyən  sərhədlər  daxilində 

saxlanılması  prosesi 

Staqnasiya  –  iqtisadiyyatın  inkişafında  xroniki  depressiv  xüsusiyyət, 

istehsalatda, tiжarətdə durğunluq 

Staqflyasiya  –  durğunluğun  (staqnasiya)  və  infilyasiyanın  birləşdiyi 

halda iqtisadi vəziyyət 

Tarif  –  müxtəlif  istehsal  və  qeyri  istehsal  xidmətləri  üçün    haqların 

ölçüsünü təyin edən ödəmə sistemi 

Möhkəm    qiymətlər  –  sazişlər  bağlanarkən  təyin  edilən  və  fəaliyyət 

dövrü ərzində dəyişilməz qalan qiymətlər 

Жari  qiymətlər  –  müəyyən  müddət  üçün  nəzərdə  tutulmuş  fəaliyyət 

göstərən qiymətlər 

Əmtəə – mübadilə və ya satış üçün istehsal edilən məhsul 

Transfert  ödəmələr  –  sosial  sığorta,  faizlərin  ödənilməsi  və  s.    üçün 

dövlətin əhaliyə ayırdığı ödəmələr 

Itki – istehsal məişət fəaliyyətinin müsbət nətiжələri üzərində xərжlərin 

yüksəlməsi 

Faktor – istehsal fəaliyyəti şəpaiti, təsir mənbəyi, səbəblər 

Maliyyə – pul vəsaitlərindən istifadə prosesində iqtisadi münasibətlər 

---

 

442

Firma – iqtisadi və hüquqi жəhətdən sərbəst təsərrüfat subyekti 

 

 

ЯДЯБИЙЙАТ 

Гаджинский А.М.Логистика: Учебник. 2-е изд. – М.: 

ИВЦ «Маркетинг», 1999. – 228 с. 

Евланов Л.Г. Теория и практика принятия решений. 

– М.: Экономика, 1975 – 319 с. 

Желтякова  И.А,  Маховинкова  Г.А.,  Пузыня  Н.ю. 

Цены  и  ценообразование.  Тесты  и  задачи.  –  СПб.: 

ПИТЕР, 1999. – 208 с. 

Желтякова  И.А.,  Маховинкова  Г.А.,  Пузыня  Н.Ю. 

Цены и ценообразование: Учебное пособие. Краткий 

курс. – СПб.: ПИТЕР, 2001. – 110 с. 

Карданская  Н.Л.  Основы  принятия  управленческих 

решений:  Учебное  пособие.  –  М.:  Русская  Деловая 

Литература, 1998. – 288 с. 

Козловский  В.А.,  Козловская  Э.А.,  Савруков  Н.Т. 

Логистический  менеджмент.  –  СПб.:  Политехника, 

1999. – 275 с. 

Коммерческая  оценка  инвестиционных    проектов. 

Основные  положения  методики.  –  СПб.:  НИКЦ 

«Альт», 1993. – 63 с. 

Маренков Н.А. Цены и ценообразование и рыночной 

экономике России. Курс лекций. Финансы и кредит. 

Бухгалтерский учет и аудит. – М.: Эдиториал УРСС, 

2000. – 214 с. 

Панкратов  Ф.Г.,  Серегина  Т.К.  Коммерческая 

деятельность:  Учебник.  –  М.:  ИВЦ  «Маркетинг», 

2000. – 278 с. 

---

 

443

Прицкер 

А. 

ВВЕдение 

в 

 

имитационное 

моделирование и язык СЛАМ ЫЫ. – М.: Мир, 1987. – 

646 с. 

Слепнева Т.А., Яркин Е.В. Цены и ценообразование: 

Учебное пособие. – М.:ИНФРА-М, 2001.-238 с. 

Слепов  В.А.,  Николаева  Т.Е.  Ценообразование: 

Учебное пособие \Под ред. Проф. В.А.Слепова. – М.: 

ФБК-Пресс, 2000- 150 с. 

Цацулин  А.И.  Цены  и  ценообразование    в  системе 

маркетинга:  Учебное  пособие.  –  М.:  Филинъ, 1998.-

448 с. 

Цены  и ценообразование: Пособие для подготовки к 

экзаменам  /Авт.-сост.  А.А.Оганесян.  –  М.:  Приор, 

2001.-124 с./ 

Цены  и  ценообразование:  Учебник  для  вузов  /Под 

ред. Проф. И.К.Салимжанова. – М.: Финстатинформ, 

2001. – 302 с./ 

Чудаков А.Д., Карданская Н.Л. Системы управления 

производством:  анализ  и  проектирование.  Учебное 

пособие,  -  М.:  Русская  Деловая  Литература,  1999.  – 

240 с. 

Чудаков 

А.Д. 

Логистика: 

Учебник.  – 

М.: 

Издательство РДЛ, 2001. – 480 с. 

Шуляк  П.Н.  Цены  и  ценообразование:  Учебно-

практическое пособие, - М.: Дашков и К, 2001.-214 с. 

 

 

 

 

 

 

---

 

444

 

 

 

 

 

 

 

 

 

МЦНДЯРИЖАТ 

 

 

 

юн сюз  

 

 

 

эириш 

 

 

fəsil  1 

Qiymətlər sahəsində ümumi anlayişlar 

 

 

§1.1 

.Яmtəənin  qiyməti  dedikdə  nəyi  başa  düşmək 

lazimdir 

 

§1.2. 

Qiymət kəmiyyətini müəyyən edən amillər 

 

§1.3. 

Qiymətlər tərəfindən yerinə yetirilən funksiyalar 

 

 

§1.4 

Qiymət sistemi 

 

 

§1.5. 

Qiymətlərin  növləri  və  onların  fərdi  müəyyən 

edilməsi. 

 

fəsil 2 

Qiymətin əmələ gəlməsinə  yanaşmalar 

 

§ 2.1. 

Qiymətəmələgəlmənin vəzifələri 

 

§ 2.2. 

Qiymətin əmələ gəlməsi 

 

§ 2.3. 

Müxtəlif növ bazarlarda qiymətin əmələ gəlməsi 

 

2.4. 

Qiymətlərin tələb dinamikasina təsiri. 

 

2.5.   

Qiymətlərin təklifə təsiri 

 

fəsil 3 

Qiymətəmələgəlmə metodlari 

 

§ 3.1. 

Istehsal xərжlərinin uçotu 

 

§3.2. 

Xərжlərin 

müxtəlif 

növləri 

və 

onlarin 

kalkulyasiyasi 

 

§3.3. 

Təklifin  və  rəqib qiymətlərinin təhlili 

 

§3.4. 

Müqavilə qiymətəmələgəlməsi 

 

---

 

445

3.5. 

Ziyansizliq  prinsipi  və  tələb  olunan  mənfəətin 

təmin edilməsi 

 

fəsil 4 

Qiymətəmələgəlmənin 

müxtəlif 

amillərindən  

istifadə 

 

4.1. 

Ə

mtəənin subyektiv hiss edilən qiymətliliyi 

 

§4.2. 

Preyskurantlardan  və  müsabiqə  tenderlərindən 

(satışlardan) istifadə 

 

4.3. 

Qiymətin maddi axinlarin təşkilinə təsiri 

 

§4.4. 

Bazar şəraitində qiymətəmələgəlmə 

 

 

4.5. 

Bazar  iştirakçilarinin  qiymət  dəyişmələrinə 

reaksiyalarinin uçotu 

 

bölmə 5 

Qiymətin müəyyənləşməsində risklər 

 

5.1. 

Müasir iqtisadiyyatda risk nəzəriyyələri və riskin 

funksiyalari 

 

§ 5.2. 

Iqtisadi  risk  situasiyaları  (vəziyyətləri)  və  onların 

ehtimalı 

 

§ 5.3. 

Iqtisadi riskin qiymətləndirilməsi 

 

§ 5.4. 

Iqtisadi riskin azldılması üsulları 

 

§ 5.5. 

Qiymətlərin 

sığortası, 

faktorinq, 

lizinq 

və 

françayzinq 

 

fəsil 6 

Inflyasiya və qiymətlər 

 

 

§ 6.1. 

Müasir inflyasiya nəzəriyyələri 

 

§ 6.2. 

Inflyasiyanin növləri və mərhələləri, onun iqtisadi 

proseslərə təsiri 

 

§ 6.3. 

Tələb inflyasiyasi, xərc inflyasiyasi və iqtisadiyyatin 

səmərəliliyi 

 

§ 6.4. 

Inflyasiya səviyyəsinin qiymətləndirilməsi 

 

§ 6.5. 

Rusiya iqtisadiyyatinda inflyasiya 

 

fəsil   7 

Qiymət    siyasəti  və mallarin  mövqeləşdirilməsi 

 

7.1. 

Qiymət  səviyyəsinə  alicilarin  təsiri 

 

7.2. 

Qiymət siyasəti və qiymətqoyma strategiyasi 

 

 

7.3. 

Qiymətqoyma    taktikasi,  güzəştlər,  imtiyazlar  və 

ə

lavələr  satiş zamani vasitəçilər 

 

7.4. 

Qiymət 

informasiyasi 

və 

qiymətin 

ə

mələ   

---

 

446

gəlməsində onun rolu 

7.5. 

Istehsal  satiş  fəaliyyətinin  maliyyə  nəticələrinin 

qiymətləndirilməsi 

 

fəsil 8 

Qiymət və  maliyyə  

 

8.1. 

Mikro və makro səviyyədə qiymət 

 

8.2. 

Valyuta  məzənnəsi və qiymət 

 

 

8.3. 

Qiymət və kredit münasibətləri. 

 

 

8.4. 

Vergi qoyma və qiymət 

 

 

8.5. 

Qiymətin dövlət tənzimlənməsi 

 

fəsil 9 

Daxili milli bazarda qiymətin əmələ gəlməsi 

 

9.1. 

Nəqliyyat xərcləri və nəqliyyat xidmətləri 

Tarifləri 

 

9.2. 

Kommunal  və  məişət  xidmətlərinə  qiymətin  əmələ 

gəlməsi 

 

9.3. 

Rabitə  xidmətləri  tarifləri 

 

 

9.4. 

Əmtəənin  gömrük dəyəri 

 

 

9.5. 

Rusiyanin gömrük siyasəti 

 

 

fəsil 10. 

 

Xarici iqtisadi fəaliyyətdə qəg və qiymətlər 

 

 

§ 10.1. 

Dünya bazarı və dünya bazar qiymətləri. 

 

 

§ 10.2. 

Xarici iqtisadi fəaliyyətdə qiymətin əmələ gəlməsi 

 

§ 10.3. 

Dünya  qiymətlərinin  əsas  müxtəlifliklər  və 

beynəlxalq saziş qiymətləri 

 

§ 10.4. 

Inkişaf  etmiş  aparici  sənaye  ölkələrində  ГЯЭ  вя 

qiymətlərin tənzimlənməsi 

 

 

Терминлярин гыса лцьяти 

 

 

Ядябиййат 

 

 

 

 

---

 

447

 

 

 

 

 

 

 

 

.