А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин
Yüklə 2,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
225
Burada əsas məsələ cəlb olunan ekspertlərin sayı və eksoert qrupuna daxil olan mütəxxəsislərin ixtisas səviyyəsidir. Aydındır ki, kifayət qədər səriştəyə malik olmayan şəxslərin böyük sayı onlarda tələb olunan ixtisasın olmamasını kompensasiya etmir. Digər tərəfdən, ekspert qrupunun sayının azaldılması (son həddə ekspert mühakiməsini bir nəfər də çıxara bilər) təsadüfi faktorlrın, subyektivizmin və yalnış qənaətlərin rolunun yüksəlməsinə səbəb olur. Buna görə də ekspertlərin seçilməsi və onların qruplarının formalaşamsını ekspertiza üzrə xüsusi qrupların rəhbərliyi ilə həyata keçirmək məqsədəuyğundur. Ekspert qruplarının formalaşması üzrə belə qrupların fəaliyyətini ekspert metodlarına aid edilə bilər. Ekspertlərin seçiulməsi üçün aşağıdakı metodlar istifadə edilir: • Sənədləşmə - ekspertlərin anketi və ekspertlər barədəaz və ya çox informasiyaya malik digər sənəd növlərinin təhlilinə əsaslanması; • Eksperimental – keçmiş ekspertizaların həyata keçirilməsində ekspertlərinin işinin təcrübəsinin təhlilinə əsaslanılması; • Ekspertlərin səsverməsi. Ekspert qrupunun seçilməsi və formalşdırılmasını təşkil edəb qrup; • Öz-özünü qiymətləndirmə. Yaradılan qrupa namizədlər ekspertizanın qarşısına qoyulmuş məsələlərə münasibətdə həyata keçirirlər; Bu üsullardan biri ilə formalşdırılan ekspert qrupunun səriştəli və sərbəst mühakimələr yürütmək qabiliyyətli yoxlanılmalıdır. Bu mühakimələr sərbəst faktorların məcmusunun sıralanması (daha doğrusu, bu faktorların nisbi əhəmiyyəti üzrə yerləşdirilməsi) və ya qiymətləndirilməsi (daha doğrusu, bu faktorlara müəyyən kəmiyyət qiymətlərinin, məsələn bal sistemi üzrə qiymətlərin verilməsi) ilə yoxlanıla bilər. Ekspert qrupunu təşkil edən mütəxəssislərin rəyləri son həddə ya bir-biri ilə üst-üstə düşə, ya da bir-birindən kəskin fərqlənə bilər. Birinci halda ekspertlərin müstəqilliyi ilə bağlı şübhələr yarana bilər və düşünmək olar ki, onların bəziləri sadəcə digərlərinin rəyini təkrar edirlər. Ikinci halda ekspertlərin ixtisası və onların təhlil edilən predmet barədə səriştəli mühakimə yürütmək qabiliyyətinə şübhə yaranır. Ekspert rəylərinin müstəqillik və uzlaşdırma səviyyəsini qiymətləndirmək üçün konkordasiya əmsalını hesablamaq lazımdır.
226
Hesablanmış konkordasiya əmsalının əhəmiyyətini Pirlərə təklif etmək zəruridir. Aşağıdakı metodlar məlumdur: • Birbaşa, o cümlədən bal qiymətləndirilməsi; • Qoşa müqayisələr; • Ardıcıl müqayisələr; • Sıralanma. Sonra isə, daxil olan ekspertlərin rəylərinin aşkarlanması və qeydiyyatı prosedurları nizamlanır. Bu və başqa konkret halda istifadə edilə bilən aşağıdakı prosedurlar məlumdur: • Bir mərhələli anketləşmənin həyata keçirilməsi; • Çox mərhələli anketləşmənin həyata keçirilməsi; • Müsahibələrin həyata keçirilməsi; • Müzakirələrin aparılması; Hər şeydən öncə dövlətin maliyyə və pul-kredit siyasətini əhatəli təhlil etmək gərəkdir. Bu siyasət Mərkəzi bankın kredit və emissiya fəaliyyətində, dövlət büdcələrində, büdcə kəsiri ilə ümumi daxili məhsulun arasındakı nisbətdə aşkarlanır. Həmçinin proqnozlaşdırılan müddətə məhsul və xidmətlər istehsalının dinamikasını, bütövlükdə ümumi daxili məhsulun dinamikasını öyrənmək lazımdır. Hamıya bəllidir ki, məsul və xidmətlər istehsalının böhranı inflyasiya proseslərinin intensivləöşməsinə səbəb olur. Hər hansı müvəqqəti müddətdə yerli məhsulların ümumiyyətlə, və ya kifayət miqdarda olmamasının yeri idxalın artımı ilə əvəzlənə bilər. Belə idxal bir qayda olaraq, yalnız beynəlxalq kreditlərin verilməsi ilə ödənilə bilər. Ancaq xarici məhsulların gətirilməsi yerli istehsalın növbəti böhranına səbəb olur və xaricdən verilən kreditləri gec və ya tez faizləri ilə qaytarmaq lazım gəlir. Buna görə də uzunmüddətli planda idxalın artımı da, beynəlxalq kreditlərin alınması da yalnız inflyasiya proseslərinin intensivləşməsinə səbəb ola bilər. Istehsal müəssisə üçün xərclər inflyasiyasının qiymətləndirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu ona görə zəruridir ki, müəssisənin məhsulunun istehsal və satışına təsir edən faktorların bahalaşması nəzərə alınsın. Bu və başqa təşəbbüsün reallaşması üçün zəruri olan xərclərin effektivliyi belə bir qiymətləndirmələrdən asılı olur.
227
Xərclərin səmərəlliyinin qiymətləndirilməsi metodlarının təsnifatı şəkil 6.11 də göstərilir. Sadə mənfəət norması xalis mənfəətin həcminin müəyyən müddətdə (məsələn, kvartal, il və s.) eyni müddətdəki investisiya xərclərinin ümumi həcminə nisbəti kimi hesablanır.
Şə kil 6.11 Səmərəliliyi qiymətləndirilməsi metodlarının təsnifatı
baxılan müddət ərzində xərclərin ümumi həcmində amortizsiya ayırmaları və xalis mənfəəti çıxmaqla müəyyənləşir. Qeyd edək ki, öz xərcini ödəmə verilən təşəbbüsün bütün “həyat müddəti”ində əldə olunmaya bilər. Diskontlaşdırma metodları pulların dəyərdən düşmə tempini müəyyənləşdirən diskont
normasının istifadəsinə əsaslanır. Diskontlaşdırma əmsalını bilərək, bütöv təşəbbüsün cari qiymətlərə gətirilmiş dəyərini müəyyənləşdirmək olar. Bu halda daxili mənfəət norması diskontlaşdırılmış pul vəsaiti daxilolmalarını diskontlaşdırılmış pul vəsaiti axınlarına bərabər edən diskont dərəcəsidir. Xərclərin effektivliyinin qiymətləndirilməsi Sadə (statistik) metodları Diskontlaşdırma metodları Sadə mənfəət norması Öz xərcini ödəmə müddəti
Təşəbbüsün cari dəyəri
Daxili mənfəət norması
Yüklə 2,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|