А. Д. Чудаков гиймятляр вя гиймятин

 

276

Ticarət-vasitəçilik xidmətlərinə görə əlavələr bir çox hallarda 

fəaliyyət  göstərən  federal  qanunvericiliklə  tənzimlənilir.  Xüsusi 

mahiyyətə malik  məhsullara bu cür əlavələr həmçinin yerli hakimiyyət 

orqanları tərəfindən tənzimlənilir. 

Çox  vaxt  vasitəçinin  güzəşt  və  əlavələrin  mütləq  həcmi 

əvəzinə  vasitəçiyə  digər  mükafatlandırma  formaları  təyin  edilir: 

məsələn, satılmış malların ümumi dəyərindən onun üçün qeydə alınmış 

faiz həcmində  hesablanılır. Təbiidir ki, vasitəçilərin sayına görə bütün 

istehsal-satış  həlqəsində  ticarət  xərcləri  də  artacaqdır.  Buna  görə  də, 

müxtəlif bərabər şəraitdə gəlirlərin real artımı satışın həcminin artmasını 

təmin edə bilər. 

Hazırda 

sivil 

bazar 

şəraitində  satışı  iri  həcmdə 

stimullaşdırmaqdan  ötrü  alıcıların  psixoloji  xüsusiyyətlərindən  istifadə 

etməsinə  əsaslanan  metodu  böyük  yer  almışdır.Psixoloyi  qiymətin 

yaranması  metodu  adını  alan  bu  metod,  istehlak  məhsullarının  ticarəti 

zamanı  geniş  tətbiq  olunur.  Qiymətin  yaradılmasında  psixoloji  

yanaşmanın  əsas  istiqamətlərindən  biri  də,  bazarda  mövqeləşdirilmiş 

məhsullar üçün hesablanmış qiymət metodudur. Bu metod  ona əsaslanır 

ki,  burada  məhsula  bir  deyil,  bir  neçə  qiymət  qoyulur.  lkin  olaraq  o 

qiymət  elan  edilir  ki,  bu  qiymət  alıcıya  əsas  və  mütləq  kimi  görünür. 

Bundan sonra alıcı həmin məhsulu əldə etmək istədiyi zaman ona əlavə 

xərclərin  də  ödənilməsini  də  təklif  edilir,  məsələn,  nəqliyyata  görə, 

yığıma görə və s. 

Bir  sıra  hallarda  satıcı  qiymətin  bir  komponentinin  aşağı 

endirmək  üçün,  digər  komponentlərin  artırılması  hesabına  endirilir. 

Psixoloji  qiymətin  yaradılmasında  digər  yayılmış  metodlardan  biri  də 

qiymətli hədiyyə metodudur. Bu və ya digər malın satışı zamanı hədiyyə  

həqiqi və əsilsiz (saxta) ola bilər. 

Həqiqi  hədiyyə  faktiki  necədirsə,  o  cür  də  olur.  Satıcılar 

tərəfindən  onlar  həmin  bazarda  verilmiş  məhsulun  satış  meyllərinin 

bağlanıldığı  zaman  təklif  olunur.  Mahiyyətinə  görə,  həqiqi  hədiyyələr 

qiymətdə edilən güzəşt kimi özünü ifadə edir. Pulun qiymətdə azalması 

və ya bu və digər pul  olmayan hədiyyənin təklifi tələbi stimullaşdırmaq 

məqsədinə  xidmət  edir.  Bu  da  alıcıların  psixoloji  biliklərinə  əsaslanan 

satıcının bacarıq keyfiyyətlərindən biridir. 

Bəzən  saxta  (həqiqi  olmayan)  hədiyyələr  də  təklif  olunur. 

Həqiqətən  də,  hədiyyə  növündə  təklif  olunan  əşyanın  qiyməti  əsas 

---

 

277

əşyanın qiymətinə daxildir. Nümunə üçün fotoapparat alışı zamanı təklif 

olunan plyonka ilə kaseti göstərmək olar. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  əsl  (saxta)  olmayan  hədiyyələrin 

təklifetmə metodu, gərgin satışdan prinsipial surətdə seçilir. Bu onunla 

fərqlənir ki, hədiyyə kimi o cür məhsul təklif olunur ki, onların tələbatı 

öz-özlüyündə çoxdur. 

Hədiyyə  növündə  təklif  edilən  məhsul  nəinki  alışı  həyata 

keçirən  şəxs  üçün  nəzərdə  tutulmaması,  həmin  alıcı  ilə  əlaqədə  olan 

geniş  istehlakçılar  üçün  də  nəzərdə  tutulmalıdır.  Ticarət  təcrübəsindən 

məlumdur  ki,  qadın  çeşidli  predmetlərin  satışı  zamanı  kişi  noskilər 

hədiyyə kimi təklif edilir. 

Çox  zaman  həqiqi  olmayan  hədiyyələr  kimi  oyuncaqlar  və 

digər  uşaq  çeşidindən  olan  mallar  təklif  edilər.  Burada  onu  da  nəzərə 

alırlar ki, uşaqlar məhsulların alıcıları deyil, istenlakçılar sayılırlar. 

Nəticədə  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  müəssisənin  istehsal  satış 

fəaliyyəti  və  satış  həlqəsində  müvəffəqiyyətin  qiymətləndirilməsi  həm 

say  göstəricilərinə  görə,  həm  də  subyektiv,  yəni  müəssisənin  bütün 

iqtisadi fəaliyyətinin təşkilinin düzgün qiymətləndirilməsi və özünə təsir 

göstərən  bütün  faktorların  hərtərəfli  uçota  alınması  yolu  ilə  yerinə 

yetirmək mümkündür. 

Bazarda  məhsulların  artmasından  asılı  olaraq,  ticarət 

nümayəndələri  də  müvafiq  təcrübəyə  nail  olmasına  də  ehtiyac  vardır. 

Bunun  üçün  ticarət  statistikasını  yığmaq  (toplamaq)  və  təhlil  etmək, 

müxtəlif potensial bazarları qiymətləndirmək, marketinq tədqiqatlarının 

planını işləmək və realizə etmək lazımdır. 

Marketinq 

mütəxəsssislərinin 

rəyinə 

görə, 

bazar 

istehlakçılarının  ehtiyaclarına  üzə  çıxartmağa  və  təmin  edilməsinə 

istiqamətləndirilmiş  daha  effektiv  istehsal-satış  fəaliyyətinə  nail 

olmaqdan  ibarətdir.  Ona  görə  də  yerli  bazarlarda  perspektivdə  satış 

forması  kimi    məhsulun  təqdimatı  formasından  istifadə  etmək  lazım 

gələcəkdir. 

Bu  cür  satış  forması  zamanı  müəssisənin  ticarət 

nümayəndələri (hərdən alıcının evində də) təqdim edilən mal haqqında 

etdirilir,  həmin  məhsulların  və  ya  onların  köməyi  ilə  alınmış  malların 

istifadə imkanları haqqında alıcıları məlumatlandırır. 

Müasir  təfəkkürə  görə  müəıssisə  alış-satış  aktını  keçirdikdən 

sonra  alıcı  ilə  əlaqələri  kəsməməlidir  (xüsusilə  yüksək  texnoloji 

---

 

278

xüsusiyyətlərə  malik  məhsulların  satışı  zamanı).  Bir  çox  hallarda 

müəssisə təklif olunan mallarl ömürlük təminat verir. 

Nəticə etibarı ilə, müasir sivil bazarda qiymətin əmələ qəlməsi 

üçün  mütləq  satıcının    hər  dəqiqənin  maraqlarına  görə  deyil, 

istehlakçının  dərin  və  mahiyyətini  ifadə  edən  maraqlarından  çıxış 

etməlidir. Bu son nəticədə istehsalçıların və alıcıların maraqlarına uyğun 

gəlməlidir. 

 

 

 

 

Nəzarət sualları. 

 

1.Büdcə səthiliyi və büdcə xətti nədir? 

2.Səthi fərqsizlik və xətti fərqsizlik nə deməkdir? 

3.Qiymət səviyyəsinə alıcıların həssaslığı nəyi müəyyənləşdirir? 

4.Qiymət siyasəti nə deməkdir? 

5.Qiymət strategiyası nə deməkdir? 

6.Qiymətin  əmələ  gəlməsində  xərc  metodu  ilə  mütəxəssislərin  cəlb 

edilməsinin məntiqi ardıcıllığı necədir? 

7.Marketinq  tədqiqatları  əsasında  qiymətin  əmələ  gəlməsi  üçün 

mütəxəssislərin cəlb edilməsi məntiqi ardıcıllığı nə cürdür? 

8.Qiymət və malın dəyəri arasında hansı nisbət mövcuddur? 

9.  stehsal  sahəsində  elmi-texniki  tərəqqinin  və  həmçinin  idarəetmə 

sahəsində hansı amillər üzə çıxır? 

10. nvestisiya anlayışına nə daxildir və onun mənbələri nədən ibarətdir? 

11 nvestisiyanın  nədən  mahiyyətinin  seçimi  üçün  hansı  amillər  kritik 

hesab olunur? 

12..taktiki güzəşt nə deməkdir və onların verilməsinin məqsədi nədir? 

13.Bölüşdürücü kanal anlayışına nə daxildir? 

14. Hansı bölgü kanalları üfüqi, hansıları isə şaquli adlanır? 

15.Vasitəçilər satıcıya qarşı münasibətdə hansı rola malikdir? 

16.Vasitəçilər alıcıya qarşı münasibətdə rolu nədən ibarətdir? 

17. Diler nə deməkdir? 

18.Eksklyuziv dillerlər müəllifləşdirilmiş dillerlərdən nə ilə seçilir? 

19.Distribyutorlar kimlərdir? 

20.Komissionerlər və komitentlər kimlərdir? 

21.Agent və prinsipiallar kimlərdir? 

---