A. Mirzayev, A. Sotvoldiyev mashinasozlik texnologiyasi

Ikkinchi tur ko‘p gardishli tekis shponka uyali va shlitsali markaziy teshikka ega tishli g‘ildiraklar.
Uchinchi tur bir gardishli tekis, shponka uyali shlitsali markaziy teshikka ega va ldTo‘rtinchi tur mexanik ishlov berilgandan so‘ng gupchak bilan yig‘iladigan silindrik, konussimon, chervyakli tishli g‘ildiraklar yoki «gardishlar».
Beshirtchi tur quyruq qismiga ega (tishli val ko‘rinishidagi) silindrik va konussimon tishli g‘ildiraklar.
Ko‘rib chiqilgan tishli g‘ildiraklaming har bir turi o‘zining tipik texnologik jarayonlariga ega va har biri uchun o‘matish yuzalari mavjud.
96
Tishli g‘ildiraldaming xizmat vazifasidan kelib chiqqan holda ulami markaziy teshiklari va tishli yuzalarini tayyorlash ga alohida e’tibor qaratilishi talab etiladi. Shunday qilib bii yuzalami o‘zaro joylashishitiing xatoligi 0,01 - 0,1 mm chegarasida boiishi kerak. Tishli g‘ildiraklarni gardish qismining sirtini markaziy teshik o‘qiga nisbatar1 perpendikulyarligi 0,05-0,1 mm boiishi talab etiladi. Markazi teshik IT6..IT8 kvalitet aniqligida va yuza tozaligi Ra 1,25... Ra 2,5 bo‘ladi.
12.1-rasm. Tishli qildiraklaming turlari.

Tishli g‘ildiraklami tayyorlash bo‘yicha talablar uiarning aniqlik darajasi bilan belgilanadi. Mashinasozlikda 5 dan 10 gacha aniqlik darajasiga ega bo‘lgan tishli gMIdiraklar qo‘llaniladi. 9 dan 10 aniqlik darajasidagilari ochiq tishli uzatmalarda qoTlanilsa 5 - 6 aniqlik darajasidagilar esa yuqori aniqlikdagi mexanizmlarda qoilaniladi.

Bu tishli g‘ildiraklaming tishlarini ishchi yuzalari Ra 0,63....
Ra 2,_"5 bo‘v_щ/ieha bo‘ladi.
Tishli g‘ildiraklar tayyorlash uchun material uzatiladigan
burovchi momentning va aylanma tezlikning miqdoriga bogiiq ravishda tanlanadi. Kichik kuchlar ostida va kichik tezliklarda ishlovchi g‘ildiraklar, plastmavvalar, kul rang yoki bolg‘alangan cho‘yanlardan toblanmagan konstruksion poiatlar 30, 35 yoki
45 lardan tayyorlanadi. Katta kuchlar ta’sirida va yuqori tezliklarda ishlovchi tishli ilashmalar g‘ildiraklari termik ishlov
97
bcrilgan po‘lat 45 yoki legirlangan poiatlar 40X, 12XN3A, 18X( i'l' va shu kabilardan tayyorlanadi.
Tishli g'ildirakiar xomashyolaming turi va tayyorlash usulluri ularning materiallarining turiga va ishlab chiqarish dasiuriga bogTiq boTadi. Cho£yandan tayyorlanadigan xomashyolar quyma boTadi. Tishli g‘ildiraklaming o‘lchamlari kichik boTgan holda (50 mm gacha) barcha turdagi ishlab chiqarish sharoitida xomashyo prokatdan kerakli oTchamlarda qirqib olish usuli bilan tayyorlanadi. Donali va kichik seriyali ishlab chiqarish sharoitida oTchamlari katta boTgan tishli g‘ildirak xomashyolari bolg‘alash mashinalarida erkin bolg‘alash yoTi bilan tayyorlanadi. Kichik partiyadagi o‘rtacha oTchamlarga ega boTgan tishli g‘ildiraklar uchun xomashyo shtamplash usullari bilan tayyorlanadi. Ko‘p seriyali va yalpi ishlab chiqarish sharoitida xomashyo yopiq shtamplarda bolg‘alash mashinalarida, presslarda va gorizontal bolg‘alash mashinalarida tayyorlanib birdaniga markaziy teshik hosil qilinadi.

2.