A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

69 

 

 

 

      Şəkil 1.33 

 

təkrarolunmaların sayını qeyd edək (şəkil 1.33). Bu paylanma normal 

paylanma qanununa  uyğun gəlir . normal paylanma qanununda (Qauss 

qanunu) statistik yığımın variantlarındakı  nəzəri təkrarolunmalar  

1

1

m  

aşağıdakı ifadədə tapılır. 

1

1

m

2

2

1

2

exp

2

x

x

x

N

                                            (1.46) 

k

X

X

x

min

max

                                                                   (1.47) 

 

K=1+3.321gN                                                                          (1.48) 

N

x

m

x

1

1

                                                                                 (1.49) 

1

)

(

1

2

1

N

m

x

x

                                                                (1.50) 

 

---

70 

 

burada  N-statistik yığımdakı  hədlərin sayı;  x

max

,  x

min

- statistik 

yığımdakı  hədlərin  ən böyük və  ən kiçik qiymətləri.  m

1 

–ι-ci 

təcrübitəkrarolunma; 

x

-statistik yığıyma daxil olan hədlərin orta 

qiyməti və ya riyazi gözləməsi; x

1 

– statistik yığıma daxil olan ι-ci hədd; 

σ-orta kvadratik inhirafdır. 

Orta kvadratik inhirafın kvadratı D=σ

2

 dispersiya  deyilir. 

x

 kəmiyyəti, statistik  təhlil olunan kəmiyyətin orta qiyməti kimi 

qəbuledilir. Belə  ki, statistik yığımın həcmi böyüdükcə 

x

 kəmiyyəti, 

həqiqi orta qiymətdən 

x

 az  fərqlənir. Qeyd etmək olar ki, müəyyən 

ehtimalla aşağıdakı bərabərsizlik ödənilməlidir: 

x

x

x

~

                                                        (1.51) 

Burada  

- tədqiq olunan kəmiyyətin verilmiş  β ehtimalı ilə  xətası 

olub, aşağıdakı ifadədən tapılır. 

N

t

                                                                         (1.152) 

t

β 

–nin  xüsusi cədvəllərdən tapılır. Məsələn β=0.95 olduqda t

β

=1.96   β 

=0.99   t

β

 =2.56   və  s. Statistik sıraya görə (1.46) ifadəsi  əsasında 

uyğun olaraq emprik və  nəzəri paylanma əyriləri qurulur. Nəzəri və 

empirik paylanmaların yaxınlığı müxtəlif kriterilər vastəsilə 

(məsələn,Pirson, Kolmoqorov, kriteriləri bə 

c.) yoxlanılır. 

Məsələn,Pirson kriterisi  λ

2 

 aşağıdakı ifadədən tapılır. 

 

λ

2

=

.

1

2

1

1

1

m

m

m

                                                              (1.53) 

Xüsusi cədvəllərdən  k  sərbəstlik dərəcəsi və  k

1

=(k-3)-ə  əsasən 

p(k

2

) ehtimalı seçilir.Əgər p(k

2

) ≤ 0.05 olarsa, tədqiq olunan kəmiyyətin 

paylanmasının normal paylanma qanununa tabe olduğunu demək 

mümkündür. 

---

71 

 

Qeyd etmək lazımdır ki, tətbiqi statistika üzrə  SSRİ DÖVLƏT 

Standarti (DUİST-11. 006-74) emprik paylanma ilə nəzəri paylanmanın 

yaxınlığını  λ

2

-ya görə  yoxlamaq üçün  statistik yığımdakı  hədlərin 

sayını 100-dən böyük götürməyi tələb edir (məsələn,  N=200 olduqda 

k=18÷20; N=400 olduqda k-25÷30; N=1000 olduqda isə  k=25÷40 

götrülür.) 

Indidə lay parametrlərinin orta qiymətlərini tapmaq üçün  təhlil 

üsulunu tətbiq edək.Neft-mədən təcrebəsində  müəyyən kəmiyyətlərin 

təyin olunma dəqiqliyinin,onları ölçmə  dəqiqliyinə  adekvat (uyğun) 

olmaması halları mövcuddur. Ona görədəstatistik yığımın hədlərinin elə 

minimal sayını seçmək lazımdır ki, axtarılan kəmiyyətin lazım olan 

dəqiqliyi təyin edilsin. Du dəqiqlik, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, 

statistik yığımın həcmindən asılıdır, yəni: 

N= t

2

β 

σ

2 

έ

2 

Məsələn ,Şpakov yatağı üçünkeçiriciliyin orta qiymətinin (keçiriciliyin 

orta qiyməti 0.3mkm

2

) təyin olunma dəqiqiliyi (έ

2

) mədən 

məlumatlarına  əsasən (1.52) düsturundan tapılır. /Tutaq ki t

β

=1.98; 

σ=68 və N-12-dir; onda: 

2

1

1

016

,

0

12

68

98

,

1

mkm

N

t

 

 

burada N

1

- quyuların sayıdır. 

Deməli  , keçiriciliyin bu yataq üçün hıqiqi qiymıti (yəni  N→∞  

olduqda)  (0.3 + 0.016)   (0.3-0.016)  və ya 0.284 < k < 0.316 

intervalında dəyişir. k-nı  təyin  edərkən buraxılan xəta    0.016 · 

100/0.3≈5.3 % olur. K-nın təyin edilmə  dəqiqiliyi  5·10

-3

 mkm 

2

-dək 

(yəni 2%) artırmaq üçün lazım olan quyuların minimal sayı 720 olur:  

720

5

68

96

.

1

2

2

2

2

N

 

Əgər layda bu qədər quyu yoxdursa, onda  k-nı da bu dəqiqliklə 

tapmaq olmaz. 

İndidə  keçiriciliyin lay üzrə  paylanmasını öyrənək.  Əgər 

keçiriciliyə  məsaməli mühitin kordinatorlarından asılı olan təsadüfi 

---