A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

84 

 

υ = m

ç

u.                                                                                (1.73) 

Aralanma dərəcəsi  δ olan çatda u  sürəti üçün məhşur Byssinesk 

düsturunu yazaq: 

 

u=-

dl

dp

12

2

                                                                          (1.74) 

(1.72) və (1.73) ifadəsinə əsasən aşağıdakı düsturu yazmaq olar: 

 

dl

dp

12

3

                                                                     (1.75) 

(1.75) ifadəsi ilə süzülmə sürətinin Darsi qanunu müqayisə etsək, 

izotrop şatlı lay üçün küçiricil əmsalını tapmaq olar: 

 k

ç

=

.

12

3

 

Çatların keçiriciliyi  (1.5÷4) mkm

2

-ə çatır. 

Çatlı-məsaməli mühit isə  ümumi küçiricilik iki keçiriciliyin-

məsaməli və çatlı mühitlərin keçiriciliyi əsasında tapılmalıdır. 

Qeyd etmək lazımdır ki, çatlı süxurların parametrləri, süxur 

nümunələri və  şliflərlə  təyin edilir. Şliflərin mikroskopik tədqiqində 

keçiricilik, məsaməlilik və cıxlıq aşağıdakı ifadələrlə tapılır: 

k

ç 

=

s

l

3

:  m

ç 

=

3

l

;  

s

l

, 

burada l-şlifdəki çatın uzunluğu, s-şlifin sahəsidir. 

Çatlı layların parametrlərinin tapılması üçün geoloji, geofiziki və 

hidrodinamik tədqiqat üsullarından da istifadə  edilir. Çatlı layların 

parametrlərinin bu üsullarla təyin edilməsinə  böyük üstünlük 

verilməlidir. 

 

§ 18.  Çatlı suxurların faza və nisbi keçiricikləri 

 

 

Məsaməli mühitin faza və  nisbi keçiriciliyinin əhəmiyyəti, 

onların təyin edinmə  üsulları haqqında yuxarıda qeyd etdiyimiz, çatlı 

mühitdəki faza və  nisbi keçiriciliyə  də  aiddir. Çatlı suxurlarda faza 

---

85 

 

keçiricilik asılılıqlarını öyrənmək üçün bir çatda iki fazalı mayenin 

hərəkətinə  baxaq. Tutaq ki, çatın mərkəzi ilə neft, kənarları ilə su 

hərəkət edir. Stasionar axın halında neftlə suyun hərəkətini öyrənmək 

üçün aşağıdakı diferensial tənlikləri yaza bilərik: 

      

.

d

      

,

d

2

2

2

2

1

2

1

2

l

p

dy

v

l

p

dy

v

 (1.76) 

Burada 

2

1

, r

r

suyun və  neftin cari sürətləri; 

2

1

,

su və neftin 

özlülükləri;  h,l  –  çatın aralanma dərəcəsi və  uzunluğu; 

p

suxur 

nümunəsi uclarındakı təzyiqlər fərqidir. 

 Bu 

tənliklər üçün aşağıdakı sərhəd şərtlərini yazaq: 

)

(

)

(

    

;

0

)

(

1

2

1

1

1

h

r

h

r

h

r

 

,

0

;

0

2

1

1

2

2

1

1

y

h

y

h

y

dy

dv

dy

dv

dy

dv

   (1.77) 

burada h

1

 – neft qatının qalınlığıdır. 

 (1.76) 

diferensial 

tənliklərini (1.77) sərhəd  şərtlərinə  görə  həll 

edib, nisbi keçiricilik üçün aşağıdakı ifadələri alırıq: 

 

;

5

,

1

5

,

0

1

     

;

)

5

,

1

1

(

5

,

1

1

3

1

*

1

1

2

0

0

*

2

R

R

 (1.78) 

burada 

2

1

,

çatın neft və su ilə doyma dərəcəsi 

1

2

0

 

dir. 

 

 

Şəkil I. 36 

---

86 

 

 (1.78) 

ifadələrindən 

2

ilə 

*

1

R

 və

 

*

2

R

 arasında qurulmuş 

asılılıqlar I.36 şəklində  göstərilmişdir.  Şəkildən göründüyü kimi, 

)

(

2

*

1

f

R

 və

 

)

(

2

*

2

f

R

əyriləri xarakter

 

xarakter etibarilə 

məsaməli mühitin nisbi keçiricilik əyriləri ilə eynidir. E.S.Romm 

laboratoriya  şəraitində  çatlı mühitin nisbi keçiriciliyini tapmaq üçün 

aşağıdakı təcrübəni qoymuş və bir-biri ilə əlaqəsi olmayan paralel çatlar 

sistemində  (aralanması 10-20 mk-dək) su və  kerosin qarışığının 

hərəkətinə baxmışdır. Aparılan təcrübələrə əsasən çatlı mühit üçün  

*

1

R  

və 

*

2

R  ifadələri düz xətt şəklində alınmışdır. Buna səbəb təcrübənin bir-

biri ilə  əlaqəsi olmayan çatlar sistemində  aparılmasıdır.  Əgər su və 

kerosin qarışığının bir çatda hərəkətinə baxılsaydı, onda nisbi keçiricilik 

I.36  şəklindəki əyrilərə oxşar alınardı.  

 Bu 

səbəbdən çatlı mühitdə faza əyrilərini almaq üçün xüsusi 

təcrüdələr qoyulmalıdır. 

 

§ 19. Suxurların mexaniki xassələri 

 

 

Neft və qaz yataqlarının istismsrı və işlənməsi prosesində layları 

təşkil edən suxurların mexaniki xassələrini  –  elastiklik, sıxılma və 

dagılmaya möhkəmlik, qalıq deformasiyası, plastiklik və s. xassələri 

bilmək lazımdır. 

 

Məlumdur ki, laydan quyu dibinə mayenin hərəkətini təmin edən 

enerji mənbələrindən biri də layı dəşkil edən suxurların, habtlə maye və 

qazın elastik enerjisidir (bu enerji elastik su və  qaz basqı rejimlərinin 

əsas hərəkətetdirici qüvvəsidir). Bundan başqa, layi təşkil edən 

suxurların və  laydakı mayenin elastiklik xassələrı, təzyiqin layda 

paylanma sürətinə təsir göstərir. təzyiqin layda paylanma sürətini, suxur 

və mayenin elastiklik xassələrıni bilməklə  layın keçiriciliyi və  başqa 

parametrləri haqqında mühakimə yürütmək olar. 

 

Quyudibi zonaya süni təsir üsullarının effektivliyini təmin etmək 

üçün suxurların elastik xassəsi ilə  yanaşı, onların sıxılmaya və 

dartılmaya möhkəmliyini də bilmək lazımdır. Məsələn, layların 

hidravlik yarılması, dağ  təzyiqindən kiçik təzyiqlərdə  baş verir. Buna 

---