A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
10
daşıyır. Bu nöqteyi-nəzərdən çökən hissəciklərin çəkilərini ölçməklə sedinmentimetrik təhlilin nəticələrini mükəmməlləşdirmək olur. Qeyd
olunan üsullar əsasında süxurun müxtəlif diametrlərə üyğun fraksiyalarının çəkisi tapılır və nəticədə I. 1 şəklində göstərilən paylanma əyrisi qurulur.
Baxılan yataq üşün laydan çıxarılmış süxur nümunəsi əsasında qurulmuş bu növ asılılıqdan istifadə etməklə quyuların istismarı prosesində maye ilə çıxarılmış qum hissəciklərinin ölçülərinə görə layda gedən bəzi mexaniki proseslərin təhlilinin verilməsi və lazımi təsbirlərin seçilməsi mümkün olur.
Tutaq ki, yer üzərinə çıxarılan qum hissəcikləri süxurun əsas fraksiyasını təşkil edir (şəkil I.1, A nöqtəsi). Bu halda qumun quyuya gəlməsini məhdudlaşlaşdıran tədbirlər görülməlidir. Əks halda, məsaməli mühit skeletinin pozulması və bununla əlaqədar olan bəzi çətinliklər baş verə bilər. Əgər yer üzərinə çıxarılan qum hissəcikləri süxurun əsas fraksiyasını təşkil etmirsə (şəkildə B nöqtəsi), bu hissəciklərin quyuya gəlməsini məhdudlaşdırmaq deyil, əksinə ona şərait yaratmaq lazımdır; çünki, bu hadisə quyudibizonanın təmizlənməsinə və məhsuldarlıq əmsalının artmasına kömək edəcəkdir.
Fraksiyaların paylanma əyrisi məsamə kanallarının ölçüləri barəsində də müəyyən təsəvvür yaratdığından, bu qanunauyğunluqdan bəzi texnoloji tədbirlərin effektivliyini artırmaq üçün istifadə etmək olar. Məsələn, hidravlik yarılma prosesi üçün işçi mayeyə qatılacaq qum fraksiyasının seçilməsində, laya vurulacaq polimer maddənin molekulyar çəkisinin təyinində və s. Fraksiyaların paylanma əyrisi əsasında məsaməli mühitin qeyri-bircinsliliyi haqqında da mülahizə yürütmək olar. Süxurun qeyri-bircinslilik dərəcəsi şərti olaraq d 60 :d 10 nisbəti ilə xarakterizə olunur. Burada d 60
və d 10
elə fraksiyaların diametrləridir ki, bu diametrlərə qədər olan fraksiyaların çəkilərinin cəmi süxurun ümumi çəkisinin uyğun olaraq 60 və 10%-ini təşkil edir. Neft və qaz yataqlarınıtəşkil edən süxurların hissəcikləri üçün qeyri-bircinslilik əmsalı, adətən, 1,1 20 həddində dəyişir.
11
Süxur hissəciklərinin öz ölçülərinə görə paylanma əyrisində bəzən iki və ya daha çox maksimum (A və B) nöqtə ola bilər (şəkil 1.2). Bu halda iki müxtəlif paylanmanın bir yığıma aid olub- olmamasını yoxlamaq böyük əhəmiyyət kəsab edir. Bu məqsədlə Styudent kriterisini tətbiq etmək olar. Həmin kriteri, ilk məlumatlar normal paylanma qanununa tabe oldüğu halda effektli sayılır. Styudent kriterisi belə hesablanır:
, 1 1 b n a n s b x a x t
Burada a x -A seçməsindəki orta qiymət; b x -B seçməsindəki orta qiymət; n a -A seçməsinin həcmi; n b -B seçməsinin həcmi; s-hər iki seçmədə məlum orta kvadratik inhirafdır:
Şəkil I. 1. 12
, 2 1 2 1 2 1 1
n a n b n b x a x a n s
burada ; 1 1 a x a x a x
; 1 1
x b x b x (n
a + b -2) - sərbəstlik dərəcəsinin sayıdır.
Styudent kriterisini və sərbəstlik dərəcəsinin qiymətini bilməklə xüsusi qrafikə əsasən baxılan t-nin rastgəlmə ehtimalı tapılır. Əgər ehtimal 0,01 və ondan kiçik olarsa, onda orta qiymətlərin ayrı-ayrı obyektə aid olduğu aşkara çıxır.
İlk məlumatlar normal paylanma qanununa tabe olmadıqda Vilkokson-Man-Uitnanın i kriterisindən istifadə etmək daha məqsədəuyğundur.
Tutaq ki, süxur hissəciklərinin faizilə miqdarı ölçülərinə görə I. 2 şəklində göstərilən iki müxtəlif paylanma təşkil edir. Bu paylanmaların bir və ya iki yığıma aid olub-olmamasını yoxlamaq lazımdır. Bunun üçün dənəciklərin diametrlərinin artma ardıcıllığı ilə çəki miqdarını iki sarıya (bəzilərini yuxarı, bəzilərini aşağı sıraya) Ç əki hi ss ə % B A Diametr Şəkil I. 2. Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|