A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 22. Məsaməlilik və keçiriciliyin təzyiqdən asılılığı
99
-nın lay şəraitindəki qiyməti süxurun lay təzyiqinə uyğun gərginlik vəziyyətinin
xarakterizə edir. dp d ifadəsi layın dərinliyindən, süxuru başlanğıc gərginlikli vəziyyətindən, elastik xassəsindən və s. Asılıdır. ən sadə halda yazmaq olar. . 1
2 1 3 2 c m c m v v dp d
В.М. Добрынинин hesablamasına görə 0 M c m ÷1 və Puasson v = 0.2 olduqda dp d =0.25÷0.5-ə də dəyişir. 1. 6 cədvəlindən göründüyü kimi, məsamələrin sıxılma əmsalı β m
əsasən effektiv təzyiqdən asılıdı. Belə ki, layın həcmi elastiklik əmsalı təzyiqin 0·100 мПа-dək dəyişməsində (0.3-3)·10 -10 m
2 /H həddində dəyişir. Qeyd etmək lazımdır ki, çatlı süxurların sıxılma əmsalından böyük olur. 1.8 cədvəlidə Şimali Qafqaz elmi Tədqiqat İnstitutu tərəfindən müəyyən edilmiş Qroznı yataqlarındakı (İlk işlənmə dövrünə uyğun olan ) çatlı mühitin həcmi elastiklik əmsalı və çatların sıxılma əmsalı verilmişdir.
100
Cədvəl 1.8 Yataqlar Dağ
təzyiqi,мП а Lay təzyiqi , мПа
Çatlı mühitin
həcmi elastikli k əmsalı, 10 M 2 /H Çatlı mühitin
məsaməliliy i %
Çatları n sıxılma əmsalı 10 8 M 2 / H Qarabulaq- açalukin şimal-qərb sahəsi cənub-şərq sahəsi Zamanqul Malqobek- Мoznesensk - Aliyurtovski Xayan-Kort (Qərb sahə) 53.1
53.1 52.0
72.0
88.5 33.3
33.3 34.3
48.4
54.5 0.6-0.7
0.3-0.4 2.5-1.5
0.48- 0.54
0.5
0.6
0.41 0.18
0.75-1.3
0.58 1.07- 1.23
0.71- 0.95 1.3-
2.15 0.41-
0.64
0.92 Layların gərginlikli vəziyyətinə onun yatım (meyl) bucağının da təsiri böyükdür. Belə ki, maili laylarda anomal lay təzyiqinə rast gəlinir. Məlumdur ki, lay təzyiqinin qiyməti praktiki olaraq hidrostatik təzyiqə bərabər götürülür. 10m su süt. 1 atm ərabər olduğundan lay təzyiqinin qiymətini bilmək üçün təkcə layın yatım dərinliyini bilmək
101
kifayətdir. Məsələn, 1000m dırinlikdə lay təzyiqi 10 м Па, 2000 м-də 20 м Па və s. qəbul edilir. Belə ki , lay təzyiqinin bu cür tapılmış qiyməti ilə ölçülmüş qiyməti arasında fərq, adətən, az olur. Lakin maili laylarda lay təzyiqinin həqiqi qiyməti, hidroctatik təzyiqdən xeyli böyük alına bilər. Belə halda , lay təzyiqi anomal qiymətdə olur (buna anomal təzyiqli laylar da deyilir). Məsələn 1000 м dərinlikdə lay təzyiqinin 20 м Па və daha böyük qiymətdə olma hallarına rast gəlinir.
Şəkil 1.40 Anomal təzyiqin baş vermə hallarına baxmazdan əvvəl bu hadisəni aşağıdakı sadə təcrübə əsasında izah edək. 1.140,α şəklində göstərilən U şəkilli boruya sol tərəfdən su tökək. Boruda suyun səviyyəsi 1-1 olduqda onun sağ hissəsinin çıxışını tıxacla bağlayaq və sol hissəyə suyun tökülməsini davam etdirək. Bu zaman sol boruda suyun səviyyəsi h 1
çıxışını bağlayan tıxaca h 1 sütununa uyğun təzyiq təsir edəcəkdir. 2-2
səviyyəsindəki təzyiq isə h 2 sütununun yaratdığı təzyiqə bərabər olacaqdır. Həmin təcrübəni başqa ardıcıllıqla aparaq. Bunun üçün əvvəlcə borunun çıxışını tıxacla bağlayıb, sonra onu su ilə dolduraq. Su ilə dolma prosesində borudakı hava sıxışdırıb, tıxacın altında yığılacaqdır. Bunun nəticəsində borunun sağ hissəsindəki su səviyyəsi sol hissədəki səviyyədən aşağı olacaqdır. 102
Tutaq ki, borunun ölçüləri elə nisbətdə götürülmüşdür ki, sağ hissədəki suyun səvviyəsi 2-2 vəziyyətində olur. Bu halda tıxaca göstərilən təzyiq h 2 su sütununun təzyiqinə bərabər olacaqdır.Deməli, tıxac altında havanın yığılması nəticəsində ona göstərilən təzyiq 1-ci təcrübəyə nisbətən (h 2 - h 1 ) sütunu qədər artmış olur. Əgər hava su ilə əvəz edilsə, tıxac təsir edən təzyiq əvəz olunmuş su sütununun təzyiqi qədər azalacaqdır. Tutaq ki, maili layda qaz və su 1.40 б şəklində göstərilən ardıcıllıqla yerləşmişdir. 1-1 səviyyəsində təzyiq p 1 = 40 м Па-a olacaqdır. Bu təzyiqin həqiqi qiymətidir. İndi isə IJ – II səviyyəsindəki təzyiqi hesablayaq.
burada P 2 – sulu hissəsinin P 1 sütunun təzyiqi; P 3 –qazlı
hissəsinin P 2 sütununa uyğun təziqdir. Baxılan hal üçün P
=40-20-0.1=19.9 м Па olur. Deməli , 1000 м dərinlikdə yerləşən qaz layının təzyiqi 10 м Па əvəzinə 19.9 м Па alınır. Bu anomal təzyiqdir. İndi isə qaz sütununu xüsusi çəkisi 0.7 m/ м
olan neftlə əvəz etsək, belə neft yatağında lay təzyiqinin qiyməti 13,0 м Па olar. Bu halda 1000 м dərinlikdə yerləşən neft layının təzyiqi anomal qiymətdə olu.
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, lay şəraitində süxurların bir çox fiziki-mexaniki xassələri atmosfer şəraitindəki xassələrindən fərqlənir.
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|