A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

127 

 

 Neftin 

qaynama 

temperaturu 

(150-200)°C olan fraksiyası 

benzindən, (150-300)°C – kerosindən, (300-400)°C – solyardan, 400°C 

–  dən yuxarı temperaturda qaynayan hissəsi isə  yağlardan ibarət olur. 

Qatranı az olan neftlərin (500-550)°C temperaturdan sonra qalan hissəsi 

asfalteni təşkil edir. 

  

Neftlər tərkibində  kükürdün, qatranın, parafinin asfaltenin və s. 

miqdarına görə  aşağıdakı kimi təsnif olunur. Lakin bu barədə  hələlik 

tam fikir yoxdur. Buna səbəb neftin tərkibinin nəinki müxtəlif laylar 

üçün, hətta eyni bir yataq üçün də kəskin dəyişməsidir. 

 

Buna baxmayaraq, nüftin tərkibində  aşağıda göstərilən müəyyən 

qanunauyğunluqlar nəzərə çarpır: 

 1). 

əgər neftin benzin fraksiyasında metanlı karbohidrogenlər 

üstünlük təşkil edirsə, onda lay şəraitində neftin tərkibində  çoxlu 

miqdar metan və  ağır qaz karbohidrogenləri (etan, propan, butan) həll 

olur. Adətən, 200°C-yə kimi qaynaya bilən benzin fraksiyalarının 

miqdarı (20÷30)% və çox olur. Belə neftlər parafinlə zəngin olur; 

 2). 

əgər benzin fraksiyasında naftenli karbophidrogenlərin 

miqdarı  əksəriyyət təşkil edirsə, belə neftdə  benzin fraksiyasının 

miqdarı 2÷15% olur. Lay şəraitində bu cür neftlərdə, adətən, metan həll 

olur, propan, butan və  s. ağır karbohidrogenlərin miqdarı isə az olur. 

Belə neftlərin tərkibində parafin olmur, naften turşusu olur; 

 3). 

 

əgər neftdə  benzin fraksiyası yoxdursa, kerasinin xüsusi 

çəkisi çox boyük olmaqla bərabər, yüksək oktan ədədinə malik olur. Bu 

neftlərin tərkibində, adətən, nəzərə  çarpacaq miqdarda qaz həll olmur 

(etana, propana, butana isə, ümumiyyətlə, rast gəlinmir). 

 

Əgər neft metan sıralı karbohidrogenlərlə və benzin fraksiyası ilə 

zəngindirsə, belə neftin özlülüyü kiçik olur. Tərkibində qaz az həll oln 

neftlərin özlülükləri isə böyük olur. 

 

Tərkibində  naften turşusu olan neftlər qələvi su ilə  təmasda 

olduqda neft-su sərhədində  səthi gərilməni azaldan maddə  əmələ 

gələrək neft verməyə müsbət təsir göstərir. 

 Lakin 

belə  düşünmək olmaz ki, bu qayda ilə neftləri ayrı-ayrı 

qruplara bölmək olar. Bu məqsədlə  riyazi statistikanın və geokimyəvi 

təhlilin tətbiqi məqsədəuuğun sayılır. 

---

128 

 

 

Neft, qaz və qaz-kondensat yataqlarından alınan qazın tərkibi əsas 

etibarilə  metan sıralı korbohidrogenlərdən ibarıtdir. Bununla bərabər, 

qazların tərkibində karbon qazı, azot, kükürd və nadir qazlar da olur. 

 Neft 

və qaz komponentlərinin kütlə  və ya həcm miqdarı faiz və 

mol hissə ilə verilir. 

 

Qaz qarışığında hər hansı komponentin kütlə  miqdarı  aşağıdakı 

nisbətdən tapılır (%): 

 

 

   

 

,

100

%)

(

i

i

i

W

W

M

   

 

burada W

i

 – i-ci komponentin kütləsi;  

i

W

- qarışığın kütləsidir. 

 Eyni 

qayda 

ilə  hər hansı komponentin  qarışıqda həcm miqdarı 

aşağıdakı kimi tapılır (%): 

 

 

   

 

,

100

%)

(

i

i

i

I

V

V

V

 

 

burada V

i

 – i-ci komponentin qarışıqda həcmi;

i

V - qarışığın həcmidir. 

у

i

 – ci komponentin mol ilə hissəsi 

 

 

   

 

     

i

i

i

n

n

у

 

 

kimi tapılır. Burada n

i

 – qarışıqda i – ci komponentin mol sayı; 

i

n - 

qarışıqda mollar sayının cəmidir. 

 

Bəzən mol sayı əvəzinə tərkibin mol faizi tapılır: 

 

   

 

%

100

i

i

i

n

n

y

 

 

   

Avaqardo qanununa əsasən aşağıdakı ifadəni yazmaq olar: 

---

129 

 

 

 

 

   

 

       V

i

 = kn

i

  

 

burada k – mütənasiblik əmsalıdır. Beləliklə, 

 

 

   

100

100

100

i

i

i

i

i

i

n

n

k

n

kn

V

V

 

 

yazmaq olar. Deməli, komponentlərin həcm və mol hissələri eyni olur. 

 II.I 

cədvəlində  bəzi qaz, qaz-kondensat və  neft yataqlarındakı 

qazların orta həcmi tərkibi, II. 2 cədvəlində isə  atmosfer  şəraitində 

kondensatın tərkibi göstərilmişdir. 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

---