A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

133 

 

  

  pV=c

1

 ( m = const, T = const), 

 

(II.I) 

 

burada P,V,T –  qazın təzyiqi, həcmi və temperaturu; m-qazın 

kütləsidir.  C

1

- sabit kəmiyyəti, qazın kütləsi və temperaturundan 

asılıdır. 

 Sabit 

təzyiqdə qazın həcmi ilə temperaturu arasındakı asılılığı, 

Gey – Lyussak qanunu verir, yəni: 

 

 

   

)

cos

,

(

2

t

m

const

p

c

T

V

.  (II.I) 

 

 Qeyd 

etmək lazımdır ki, c

2

 sabit kəmiyyəti, qazın kütləsi və 

təzyiqindən asılıdır. Bu qanun əsasında həcmin temperaturdan 

asılılığını ala bilərik, yəni: 

 

   

 

V = V

0

 (1 = a t), 

 

burada V

0

 - 0° -də qazın həcmi; a – termik həcmi genişlənmə əmsalı 

olub, bütün qazlar üçün  

273

1

 dər 

-1

-ə  bərabərdir. 

 Sabit 

həcmdə  qazın təzyiqi ilə  temperaturu arasındakı asılılığı 

Şarl qanunu verilir, yəni: 

 

 

   

).

,

(

,

3

const

m

const

V

c

T

P

   (II. 

3) 

 

 (II. 

3) 

ifadəsindən görünür ki, qazın həcmi dəyişmədikdə 

verilmiş qaz kütləsinin təzyiqi ilə  mütləq temperaturunun nisbəti 

sabit qalır. c

3

 sabit kəmiyyəti qazın kütləsi və həcmindən asılıdır. 

 Bu 

qanunlardan 

istifadə edərək qaz halını xarakterizə edən p, V 

və  T    kəmiyyətləri arasındakı asılılığı tapa bilərik. Tutaq ki, kütləsi  

m    olan qazın başlanğıc vəziyyətində  təzyiqi  p

1

, həcmi  V

1

  və 

temperaturu  T

1

, sonrakı vəziyyətində isə uyğun olaraq  p

2, 

V

2

  və  T

2

-

dir. Bu qazı, başlanğıc vəziyyətdən sonrakı  vəziyyətə  aşağıdakı 

qaydada keçirək: 

---

134 

 

 

1)

 

qazın  p

1 = 

const şəraitində temperaturunu T

2

-yədək artıraq. 

Onda qazın həcmi, Gey – Lyussak qanununa əsasən 

V*=T

2

V

1

/T

1

 olacaqdır; 

2)

 

V* həcmdə qazın təzyiqini T

2

 = const şəraitində  p

1-

dən  p

2

-     

yədək artıraq. Onda  Boyl – Mariott qanununa əsasən 

V*=p

2

V

2

/p

1

 olur. Bu həcmlərin bərabərliyindən yaza 

bilərik: 

   

 

2

2

2

1

1

1

T

V

p

T

V

p

 

   (II. 

4) 

 

Düsturların görünür ki, verilmiş qaz kütləsi üçün təzyiqlə 

həcmin hasilinin mütləq temperatura bölünməsindən alınan nisbət, 

qaz halından asılı olmayan sabit kəmiyətdir: 

   

 

c

T

pV

 

   (II. 

5) 

 

(II. 5) tənliyi  Klapeyron tənliyi  adlanır. bu tənlikdəki sabiti 

Avoqadro qanunundan istifadə edərək tapmaq olar. Bilirik ki, qazın 

miqdarı bir mol olarsa, p

0

=0,1  mPa  və  T = 273° K –  də istənilən 

qazın həcmi 

mol

l

V

/

4

,

22

0

 olur. Deməli, istənilən qazın bir molu 

üçün (II. 4) ifadəsini yaza bilərik: 

 

 

   

mol

dэr

lmPa

T

V

p

T

pV

0082

,

0

273

4

,

22

1

,

0

0

0

  

 

 Bu 

sabit 

 

c  kəmiyyəti bütün qazlar üçün eyni olub, universal 

qaz abiti  adlanır və  R ilə ilə  işarə olunur. Beynəlxalq  Vahidlər 

Sistemində (BVC) R=8,31·10

3

 

kmol

dэr

Coul

 olur. 

 

---

135 

 

 

Qazın miqdarı bir mol olmayıb, hər hansı  

m

 mol olarsa, ideal 

qazın hal tənliyinin ən ümumi şəklini (II. 5) ifadəsindən almaq olar: 

 

 

   

 

RT

m

pV

 

   (II. 

6) 

 

 Bu 

tənliyə    Mendeleyev  – Klapeyron tənliyi deyilir.qaz 

qarışığını  tədqiq edərkən Dalton qanunundan istifadə edilir. Bu 

qanun (II. 6) tənliyi ilə birlikdə  istənilən qaz qarışığının hal tənliyini 

tapmağa imkan verir. 

 

Qarışığa daxil olan hər bir qaz komponenti, onun yerləşdiyi 

qabın divarına göstərilən yekun təzyiqin yaranmasında iştrak edir. 

Qaz qarışığının hər bir komponentinin ayrılıqda həcmi qarışığın 

həcminə  bərabər olduğu zamçan qabın divarına göstərdiyi təzyiqə 

parsial    (yəni xüsusi) təzyiq  deyilir. Dalton qanununa görə qaz 

qarışığının təzyiqi  p,  onu təşkil edən qaz komponentlərinin  p

1

, 

p

2

,..., p

n

  parsial təzyiqlərinin cəminə bərabərdir, yəni: 

 

  

 

 

p = p

1

+p

2

+...+p

n

=

n

p

1

1

1

 

 

  (II. 

7) 

 

 

Əgər qaz qarışığındakı qaz komponentlərinin həcmini 

(V)ümumi təzyiqə (p) gətirsək, komponentlərin parsial həcmlərini 

(V

1

) alarıq, yəni: 

 

 

   

.

,...

2

,

1

,

1

1

n

i

p

Vp

V

 

   (II. 

8) 

 

Buradan parsial təzyiqlər üçün aşağıdakı ifadəni alırıq: 

 

---