A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

130 

 

C

ədv

əl II.1

 

 

 

 

Yataqlar 

Qaz

ın h

əcm

i t

ərkibi , % 

 

CH

4 

 

C

2

H

6

 

 

C

3

H

8

 

 

C

4

H

10

 

 

C

5

H

12

+ 

yüks

ək 

 

CO

2

 

 

H

2

S 

 

N

2

 

 

Nisbi

 

sı

xl

ıq

 

Neftyataqlar

ı 

Pom

aş

kon 

Staroqpoznencki 

Tuym

az

ı 

Muxanovski 

39.0 

34.4 

42.0 

30.1 

20.0 

20.5 

21.0 

20.2 

18.5 

20.6 

18.4 

23.6 

6.2 

19.8 

6.8 

10.6 

4.7 

6.9 

4.6 

4.8 

0.1 

2.5 

0.1 

1.5 

yox 

yox 

yox 

2.4 

11.5 

- 

7.1 

6.8 

1.070 

- 

1.062

 

1.186 

Qazyataqlar

ı 

Da

şavski

 

 

Ş

im

ali 

Stavropolski 

Qazl

ı 

98.2 

 

 

9.80 

97.2 

0.35 

 

 

0.31 

3.2 

0.15 

 

 

6.44 

0.90 

0.12 

 

 

0.05 

0.47 

0.05 

 

C

4

H

10

+ 

yüks

ək 

0.13 

0.1 

 

 

- 

0.10 

Yox 

 

 

- 

yox 

1.0 

 

 

- 

2.5 

0.563 

 

 

0.561

 

0.568 

---

131 

 

 C

ədv

əl II.2

                   

 

Yataqlar 

Separasiya 

şə

raiti 

Ç

əkisi, % (

H

 

2

S) n

əz

ər

ə 

al

ınm

ay

ıb

 

P,MPa 

T.

o

C 

C

1 

C

2

 

C

3

 

izo- 

C

4 

nC

4

 

C

5 

C

6

 

C

7

+ 

Yük

 

S

ək

 

N

2

 

CO

2

 

Oren- 

burq

 

1.6 

-15 

8.87 

5.6 

6.86 

1.97 

4.87 

15.79 

56.38 

- 

- 

0.2 

Ruskiy 

xutor

 

5.6 

43 

1.0 

1.6 

2.8 

1.0 

2.9 

7.7 

5.8 

76.7 

0.2 

0.30 

Qazl

ı 

6.0 

9 

6.7 

1.4 

0.7 

0.6 

0.6 

4.6 

9.8 

75.2 

0.2 

0.2 

 

---

132 

 

 

§ 2. Qaz halı qanunları 

 

 

Qaz halında olan cisimlər də atomlardan və ya molekullardan 

ibarətdir. Belə ki, qazlarda molekullar bərk və maye cisimlərdəkinə 

nisbətən bir-birindən daha uzaq məsafədə yerləşir, yəni qaz 

molekulları  arasındakı czibə və itələmə qüvvələri çox zəif olur. 

 Deməli, qaz halı qanunlarını  tərtib etmək üçün ya molekullar 

yığımının, ya da hər molekulun ayrılıqda hərəkətinə baxmaq 

lazımdır. Məlumdur ki, əgər hər  molekulun ayrılıqda hərəkəti 

mexanikanın qanunlarına tabedirsə, molekullar yığımının hərəkəti 

yeni hərəkət forması olub, mexaniki hərəkət formasından fərqlənir. 

Ona görə də  molekul yığımına aid olan xassə (makroskopik xassə), 

hər molekula ayrılıqda aid olan xassədən (mikroskopik xassə) fərqli 

olur. Məsələn, qazın təzyiqi, temperaturu, istilik keçirməsi, özlülüyü 

makroskropik xassə    adlanır. aydındır ki, bu xassələri hər molekula 

aid etmək olmaz. Qaz molekullarının orta kinetik enerjisi, sürəti və 

s.qazların mikroskopik xassənin xarakterizə edir. 

 Qeyd 

edək ki, qazın makroskopik xassələri ilə mikroskopik 

xassələri arasında kəmiyyət asılılığı  məlumdur. Məsələn, qaz 

molekullarının orta kinetik enerjisi qazın temperaturu ilə , qazın 

özlülüyü isə  molekulların orta sürəti ilə  düz mütənasibdir və s. Bu 

asılılıqları almaq üçün riyazi statistikanın üsullarından istifadə edilir. 

 Neft 

və qaz yataqlarının işlənməsi prosesində qaz halı tənliyini 

tərtib etdikdə  qəbul edilir ki, molekulların həcmi qazın ümümi 

həcmindən çox kiçikdir və  onlar qarşılıqlı  təsirdə olmur. Belə qaz 

modelinə  ideal qaz modeli  deyilir. Bu modeli real qazlara tətbiq 

etdikdə isə  molekulların həcmi və  onlar arasındakı qarşılıqlı  təsir 

nəzərə alınmalıdır. 

 

Qazların temperaturu, təzyiqi və  həcmi arasındakı  əlaqəni 

müəyyən edən tənliyə hal tənliyi deyilir. 

 

Ideal qazların, verilmiş temperaturda hal tənliyini Boyl – 

Mariott qanununa əsasən müəyyən etmək olar, yəni: 

 

---