A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov

142 

 

 

Lakin uçuculuqdan istifadə etdikdə  yuxarıda göstərilən 

çatışmazlıqlar aradan qalxır. 

 

Uçuculuq faza tarazlığı ölçüsüdür. Birkomponentli qazlar üçün 

uçuculuq əmsalı, yəni 

p

f

 ifadəsi 

 

 

   

P

dp

V

p

RT

RT

p

f

In

0

)

(

1

 

  (II. 

12) 

 

düsturdan  təyin olunur. Qeyd edək ki, bu ifadədən  Pvt  təcrübələri 

əsasında uçuculuq əmsalını tapmaq olar. 

 

 

Uçuculuq əmsalına uyğun hallar qanunu əsasın da hesablamaq 

mümkündür, yəni: 

 

 

   

p

p

p

dp

z

p

f

In

.

)

1

(

 

 

   (II. 

13) 

 

 

Hesablamalar göstərir ki, uçuculuq real qazlar üçün f = zp, 

ideal qazlar üçün isə  f = p ifadələri ilə müəyyən edilir. 

 Deməli, uçuculuq əmsalı vahidə bərabər olduqda verilmiş qaz 

qarışığı özünə  ideal qazlar kimi aparır,  vahiddən kiçik olduqda isə 

ideal qazlardan fərqlənir. 

 Inhiraf 

əmsalını bildikdən sonra qazın həcmin tapmaq 

olar.(II.10) ifadəsinə əsasən qazın həcmi: 

 

   

 

 

   

 

P

T

z

V

V

273

1

0

  

 

olur. Burada V

0

  –  qazın normal şəraitdə  həcmidir. Məsələn, normal 

şəraitdəki həcmi 1

M

3

 olan qazın layda p

1

 təzyiqində tutduğu məsamə 

həcminin faizlə ifadəsi 

 

   

 

 

---

143 

 

 

   

 

   

273

1

p

zT

B

 

 

olar. B əmsalı  qazın  həcm  əmsalı    adlanır. Bu əmsal, qazın normal 

şəraitdəki həcmini, lay şəraitinə və əksinə keçirməyə imkan verir. 

 

Baxılan vəziyyətdə  komponentin uçuculuğunun onun standart 

vəziyyətindəki uçuculuğuna olan nisbəti  aktivlik  adlanır.  Əgər 

standart hal üçün  p = 1 kQ/sm

2

  təzyiqində  ideal qaz halı  qəbul 

edilirsə, onda aktivlik uçuculuğa bərabər olacaqdar: 

 

 

   

                  a

1

 = f

1 

 

 

Əgər standart hal üçün ideal qazın  p  və  T    şəraitindəki, 

vəziyyəti qəbul edilərsə, yazmaq olar: 

 

 

   

 

      

.

1

1

g

a

  

 

 

Misal  1. Tutaq ki, p =  38,0 MPa    və    T  = 275°C-də 1 mol 

NH

3

 qazının həcminin heablanması  tələb olunur. Bunun üçün  II. 3 

cədvəlindən  p

k

  və  T

k

  təyin edilir, sonra çevrilmiş  təzyiq və 

temperatur tapılır: 

 

 

   

        

41

,

3

15

,

11

0

,

38

ч

ч

p

p

p

 

 

 

   

        

.

35

,

1

6

,

400

548

K

Ч

T

T

T

 

 

P

Ч

  və T

Ч

 – ni bu qiymətlərinə görə inhiraf əmsalı II. 1, a şəklindən  z 

= 0,68 tapılır. Onda qazın  p  və  T-yə uyğun həcmi belə olur: 

 

---

144 

 

 

   

 

.

5

,

80 l

p

RT

z

V

 

 

 

Misal  2. Tutaq ki, 1,0 MPa    və  63°C tempraturda normal 

pentanın uçuculuğunun tapılması  tələb olunur. əvvəlcə  çevrilmiş 

təzyiq və temperaturun qiymətləri  p

ч 

= 1,0/3,3 = 0,3,  T

ч

 = 336/470 = 

0,9 tapılır, sonra  II. 1, b  şəklinə əsasən  p

ч

  və  T

ч

  qiymətlərinə görə  

83

,

0

 təyin edilir. 

 

Bu halda pentanın verilmiş  şəraitdə  uçuculuğu  f  =  γ·ρ = 

0,83·1,0 = 0,83 olur. 

 

 

   

      § 4. Qazların fiziki xassələri  

 

 

Qazların sıxlığını  təyin etmək üçün nisbi sıxlıq anlayışından 

istifadə olunur. Nisbi sıxlıq – qazın verilmiş təzyiq və temperaturuna 

uyğun həcmindəki kütləsinin, quru havanın normal şəraitə uyğun bu 

həcmdəki kütləsindən neçə  dəfə  böyük və  ya kiçik olduğunu 

xarakterizə edir: 

    

   

 

 

,

h

r

p

p

d

 

  (II. 

14) 

 burada ρ

r

, ρ

h

 – qazın və havanın sıxlığıdır. 

 

Qazların sıxlığı onların nisbi molekulyar kütləsinə  görə  də 

hesablamaq olar. Qaz qarışığının orta molekulyar kütləsi  M

q

 

aşağıdakı düsturla hesablanır: 

 

 

   

 

n

i

i

q

y

M

1

1

.    (II. 

15) 

 

burada μi – ci komponentin nisbi molekulyar kütləsidir. 

 Istənilən qaz üçün bir kilomolun (kmol) normal şəraitdə həcmi 

22,41 m

3

-dir. 

 

---