A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Doyma təzyiqinin mədən tədqiqatları ilə təyin edilməsi
- § 10. Doyma təzyiqinə təsir edən amillər
172
II. 21 şəklində təbii qazla doymuş normal-heptan-normal- dekan qarışığı üçün p - və
asılılığı göstərilmişdir. Göründüyü kimi, p- asılılığında dönmə gözə çarpmayan dərəcədə
Şəkil II.20
olduğu halda, p p asılılığı p = p d nöqtəsində kəskin dönməyə məruz qalır.
üsulu ilə tapılmış qiymətini dəqiqləşdirmək olar. Korrelyasiyalı sıxlmanın tətbiqindən əsas məqsəd, tədqiqat prosesində yaranan maneələrdən lazımi siqnalların ayrılmasını təmin etməkdir.
Şəkil II. 21
Ayrılma əlaməti kimi statistikada aşağıdakı funksiyadan istifadə edilir: 173
, ) ( ) ( 2 1 t t L
0 0 1 . ) , ( ) , ( ) , ( ) ( t t R t R d t t R t
, ) , ( ) , ( ) , ( ) ( 0 0 2 2 t t R t R d t t R t
burada R(t, ); R(t+ , t+ ); R(t,t+ )- korrelyasiya funksiyaları; - korrelyasiya intervalı; 0 - kvantlama intervalıdır. Şəkil II. 22
əyrisi və L funksiyasının p – dən asılılıq əyrisi verilmişdir. Şəkildən göründüyü kimi, L funksiyasının sıçrayış nöqtəsinə uyğun gələn təzyiq p d – dir. Doyma təzyiqinin bu qiyməti ilə, p - ∆V əyrisinə çəkilmiş toxunanlar vasitəsilə tapılan doyma təzyiqləri arasında 0,5 MPa – ya qədər fərq yaranır. 174
Doyma təzyiqinin mədən tədqiqatları ilə təyin edilməsi. Doyma təzyiqini mədən şəraitində aşağıdakı üsullarla da təyin etmək olar: 1)
quyularda qaldırıcı borular boyunca qazlı maye qarışığının sıxlığının paylanma epürünü qurmaqla. Məlumdur ki, qaldırıcıda doyma təzyiqinin qiymətinə uyğun kəsikdən aşağı və yuxarı hissələrdə sıxlığın paylanma qanunu müxtəlif olduğundan, ) (H əyrisinin dönmə nöqtəsinə uyğun təzyiq d olacaqdır. sulaşmış quyularda doyma təzyiqinin təyininin mümkün olması və lift boyunca temperaturun qiymətli lay temperaturdan fərqli olması üzündən mədən şəraitində bu üsuldan az istifadə edilir;
2) quyuların tədqiqat materialları əsasında da doyma təzyiqini tapmaq olar. Bu üsul, əsas etibarilə quyudibi təzyiqin doyma təzyiqindən böyük qiymətlərində eyni rejimdə aparılan istismar hallarında (qaldırıcıda qazın neftdən ayrılması başmaqdan xeyli yuxarıda baş verən halda) tədbiq edilir. Belə istismar şəraitində bir müddətdən sonra (quyuağzı və quyudibi avadanlığı saz olduqda və qaldırıcı ilə qoruyucu kəmərin həlqəvi fazasında kipkəc olmadıqda) qaldırıcının başmağında təzyiq aşağıdakı ifadə ilə tapıla bilər:
, q b p h p
burada h - boru arxasındakı maye sütununun təzyiqi; q - bou
arzasındakı qaz sütununun təzyiqidir.
Başmaqdakı təzyiqi b ölçməklə, doyma təzyiqinin qiymətini aşağıdakı düsturlarla tapmaq olar:
, )
exp z T R p p H h q b q a d
burada a - boru arxasındakı quyuağzı təzyiq; q - boruarxası qazın havaya görə nisbi xüsusi çəkisi; R h – havaya görə qaz sabiti;T-(H-h) 175
intetrvalındakı temperaturun orta qiyməti; neftin xüsusi çəkisidir; 3) son
zamanlar Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunun əməkdaşları tərəfindən mədən tədqiqat məlumatları əsasında doyma təzyiqinin təyin olunma üsulları irəli sürülmüşdür. Müəyyən edilmişdir ki, quyular üzrə çıxarılmış məhsuldarlıq əmsalının zamandan asılı olaraq dəyişmə asılılıqları üzərində bəzi statistik hesablamalar aparmaqla, doyma təzyiqinin təyini mümkün olur. Bu baxımdan istər “korrelyasiyalı sıxılma” və istərsə də “avtomatik seleksiya” üsulunun tətbiqi lazımi nəticələr verir; 4)
doyma təzyiqi analitik ifadələr və bu məqsədlə qurulmuş nomoqramlar vasitəsilə də təyin edilə bilər. bu haqda ətraflı məlumat almaq üçün ədəbiyyata müraciət etmək olar.
§ 10. Doyma təzyiqinə təsir edən amillər Doyma təzyiqinin qiymətinə layın, neftin və qazın fiziki- kimyəvi xassələrinin böyük təsiri vardır. Belə ki, eyni bir şəraitdə neftin molekulyar çəkisi artdıqca (və ya sıxlığı) doyma təzyiqi artır. Qazın tərkibində neftdə pis həll olan komponentlər artdıqca doyma təzyiqi də artır. Bu baxımdan inert qazlardan azot, helium və s. xüsusi yer tutur. Məsələn, 1 m 3 neftdə 30 m 3 təbii qaz həll edildikdə sistemin doyma təzyiqi 2,4 MPa, 30 m 3 metan həll edildikdə 7,6 MPa olduğu halda, bu qədər azot qazı həll edildikdə doyma təzyiqi 40,4 MPa – ya bərabər olur.
Temperaturun artması ilə neftin buxarlanması gücləndiyindən, onun əksinə olan prosesin gedişi, yəni qazın neftdə həll olması, çətinləşir. Ona görə də temperaturun artması, doyma təzyiqinin artmasına səbəb olur. II. 23. şəklində bir neft nümunəsi üçün doyma təzyiqinin temperaturdan dəyişmə əyrisi göstərilmişdir. Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|