A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 9. Doyma təzyiqinin təyinedilmə dəqiqliyinin artırılması üsulları
169
Potensiallar fərqinin ölçülməsi üsulu qazlı maye sisteminin ikifazalı sistemə keçməsində qaz qabarcıqlarının mühitin elektrik müqavimətini kəskin artması ilə əlaqədar olaraq potensiallar fərqinin dəyişməsinə əsaslanır. Sistemdə təzyiqin dəyişməsindən asılı olaraq mühitin elektrik müqavimətinin (R) və potensiallar fərqinin (∆u) dəyişməsi ölçülür (şəkil II. 20). İlk qaz qabarcıqlarının yaranması R –nin qiymətinin kəskin artırır və buna uyğun olaraq ∆u azalır. R və ∆u-nun kəskin dəyişmə nöqtələrinə uyğun təzyiq p d -dir. Şəkil II.20
Bu üsuldan, əsasən p d -nin məsaməli mühitdə təyin edilməsində istifadə olunur.
sürülmüşdür. Birfazalı maye mühitdə təzyiqin dəyişməsi ilə elektrik tutumu və dielektrik sabiti az dəyişir. Qaz ayrıldıqda maye yerləşən qabın divarı ilə həmin qabın içərisinə salınmış silindrik borucuğun arasındakı elektrik tutumunun qiyməti kəskin dəyişir. Bu üsul, qeyri- elektrolit sistemlərin məsaməsiz mühitlərdə doyma təzyiqinin təyin zamanı tətbiq edilə bilər.
170
artırılması üsulları Yuxarıda qeyd olunan üsullarla p d –nin təyin edilməsi məsələsinin əsasını, birfazalı maye sisteminin ikifazalı sistemə keçidində, sistemdə faza xarakteristik dəyişmələrinin (həcm, potensial, müqavimət, səsin sürəti, elektrik tutumu və s.) təyini təşkil edir. Beləliklə, p d –nin dəqiq təyini yuxarıda göstərilən xarakteristik parametrlərin qiymətlərinin faza keçidində düzgün qeyd olunmasından asılıdır. Lakin laboratoriya üsullarında bu və ya digər səbəbdən kənar amillərin təsiri nəticəsində keçid hədlərinin dəqiq tapılması mümkün olmur. Belə ki, qazlı mayenin fiziki-kimyəvi tərkibindən, termodinamik şəraitdən və nəhayət, qazlı mayenin yerləşdiyi mühitdən (məsaməli, yaxud məsaməsiz) asılı olaraq eyni bir sistem üçün müxtəlif doyma təzyiqi tapıla bilər. Məsələn, ilk qaz qabarcıqları (keçid dövründə yaranan) istər həcm ilə təzyiq, istərsə də
dəyişikliklərin hiss olunan dərəcədə qeydə alınması üçün müəyyən qədər qaz fazasının yaranması tələb olunur. Bundan başqa, ultrasəs, özü doyma təzyiqini dəyişdirə bilər və s. Beləliklə, əvvəlki bəhslərdə qeyd olunan “əlavələr prinsipinə” əsasən, ultrasəs, potensial, elektrik tutumu üsulları aktiv, həcm üsulu isə passiv sayıla bilər. bu səbəbdən və ya digər amilin təsiri haqqında müxtəlif fikirlər irəli sürülür (məsələn, məsaməli mühitin p d –yə
təsiri). Qeyd
etmək lazımdır ki, bəzi üsulların (ultrasəs, potensial) nisbətən dəqiq nəticə vermələrinə baxmayaraq onlar vasitəsilə p d –
nin təyin edilməsi həmişə mümkün olmur (xüsusi avadanlıq, cihaz və s. tələb olunduğundan). Odur ki,
ən asan üsul sayılan həcm üsulu ilə p d –nin tapılmasında dəqiqliyin artırılması məsələsi qarşıya qoyulur. Bu məqsədlə, aşağıda qeyd olunan statistik hesablamaların tətbiqi məqsədəuyğun sayılır.
171
Statistik diferensiallamanın tətbiqi ilə təcrübə materiallarının tədqiqindən əsas məqsəd, lazımi məlumatların p d –yə təsirinin gücləndirilməsi və lazımsız maneədən alınan təsirlərin azaldılmasıdır. Yeni fazanın yaranması siqnalının gücləndirilməsi üçün tətbiq olunan statistik funksiyanın diferensialının tapılması, nəzəri cəhətdən asaslandırıla bilər.
Tutaq ki, həcm üsulu ilə doyma təzyiqinin düzgün tapılması tələb olunur. Həcmin təzyiqdən asılı olaraq dəyişməsinin, qazlı maye tutan qabın ardıcıl genişlənməsi hesabına getdiyini qəbul etsək (kontakt üsulu), onda sistemin həcmi:
, ) ( ) ( 0 0 0 V p p p P V r b
(II. 18)
burada V 0 – neftin atmosfer şəraitindəki həcmi;β – neftin həcmi əmsalı, β>1; α(p
), α(p) – neftdə p b və p təzyiqində olan qazın miqdarı, p q , p 0 – p və p 0 təzyiqində qazın sıxlığıdır. p p c p p r ) ( 0 qəbul etsək, (II. 18) ifadəsindən yazmaq olar
), ( ) ( ) ( 0 0
c V p p p V p b
yaxud p p p c p p p p V V p c p p p V p b b ) ( ) ( ) ( ( 1 ) ( ) ( ) ( 0 2 0 (II.19)
(II. 19) ifadəsindən görünür ki, ,
ilə α(p), c(p) kəmiyyətlərinin təzyiqdən asılı olaraq dəyişməsindən asılı olacaqdır. yəni β ilə α(p) kəmiyyətlərinin təzyiqdən asılı olaraq dəyişmə asılılıqlarının p = p d nöqtəsində dönmə nəzərə çarpmalıdır. Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|