A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 8. Doyma təzyiqi və onun təyinedilmə üsulları
- Lobaratoriya şəraitində p
165
Şəkil II.15 Şəkil II. 16 Qazın mayedə həllolma prosesini müvazinət əmsallarının köməyi ilə də öyrənmək olar. Müvazinət əmsalı k = y/x, burada y – komponentin qaz fazasındakı molyar miqdarı; x-həmin komponentin maye fazasındakı molyar miqdarıdır. Müvazinət əmsalını təyin etmək üçün xüsusi qrafiklər mövcuddur. Qeyd
etmək lazımdır ki, neftin əsas xüsusiyyətləri sayılan özlülük, sıxılma, termik genişlənmə, sıxlıq və s. onda həll olan qazın miqdarından asılı olaraq dəyişir.
Doyma
təzyiqi (p d ) – qazlı maye qarışıqlarında (sistemlərində) ilk qaz qabarcıqlarının ayrılmasına uyğun gələn təzyiqdir. Qarışıqda p>p d olduqda, sistem birfazalı (maye şəklində), p d olduqda isə ikifazalı (sərbəst qaz və maye) vəziyyətdə olur. Deməli, doyma təzyiqi birfazalı termodinamik müvazinətli sistemin, ikifazalı sistemə keçməsi üçün keçid təzyiqdir.
166
Neft-mədən praktikasında qazlı mayelər sistyeminin tətbiqi çox böyükdür. Bu sahədə çox az texnoloji proses tapılar ki, orada bu və ya digər formada qazlı maye sisteminə rast gəlinməsin. Sistemdə sərbəst qaz fazasının yaranmsı onun termik və qaz- hidrodinamik xassələrinə böyük təsir göstərməklə bu və ya digər texnoloji prosesin effektivliyinə edir.
Bu cəhətdən doyma təzyiqinin baxılan qaz-maye sistemi üçün düzgün təyin edilməsi, texnoloji proseslərin düzgün aparılması üçün əsas şərtlərdən biridir.
Qazıma nəticəsində məhsuldar qatın açılışı və mənimsənilməsi prosesində, neftdən qazın ayrılmasını təmin edən hidrostatik təzyiqin seçilməsində, açılmış lay rejiminin və növünün təyin edilməsində, qutyuların istismarında optimal iş rejiminin seçilməsində, qazlı maye sisteminin nəql olunmasında, nəhayət, yüksək neftvermə əmsalını təmin etməklə layın işlənməsini sürətləndirən təsir üsullarının düzgün seçilməsində və s. doyma təzyiqinin düzgün təyin edilməsi böyük əhəmiyyətə malikdir. Doyma təzyiqinin qiyməti, əsas etibarilə laboratoriya şəraitində təyin edilir.
Laboratoriya şəraitində istənilən lay nefti üçün doyma təzyiqi həmin laydan çıxarılmış qazlı maye nümunələri əsasında təyin edilir (bəzən müəyyən çətinliklərlə əlaqədar olaraq lay şəraitinə uyğun qazlı maye laboratoriya şəraitində süni üsullarla hazırlanır). Qeyd
etmək lazımdır ki, son illər doyma təzyiqinin quyuların və layların tədqiqat materialları əsasında tapılması üçün bəzi cəhdlər edilmişdir.
d
şəraitində doyma təzyiqi bir neçə üsul ilə təyin edilir.
ikifazalı sistemlərin eyni bir təzyiqdə müxtəlif sıxılmaya məruz qalmalarına əsaslanır. Burada qazlı maye sistemi üçün hal dəyişikliyi
dəyişikliyə səbəb olur (şəkil II. 17) . Şkildə A nöqtəsinə uyğun təzyiq p d -dir. Sərbəst qazın yaranması ilə sıxılmanın ) 1 ( dp dV V güclü
167
artması, qazlı maye sisteminin həcminin sonrakı artımı təzyiqin qiymətində nəzərə çarpacaq dəyişiklik yaratmır.
Şəkil II. 17. Şəkil II. 18.
Qeyd
etmək lazımdır ki, p d -nin qiyməti, əyrinin hər iki qanadına çəkilmiş toxunanların kəsişmə nöqtəsinə uyğun gələn təzyiqdir. Belə ki, əyrinin AB hissəsi birfazalı, AC hissəsi isə ikifazalı sistemin halını xarakterizə edir.
Bu üsulla doyma təzyiqin asan tapılmasına baxmayaraq nəticə etibarilə onun qiyməti dəqiq olmur.
təyini üçün qazlı maye sistemi özlülüyünün təzyiqdən asılılq əyrisi μ=μ (p) qurulur (şəkil II. 18). μ=μ (p) asılılığının A minimumuna uyğun təzyiq p d -dir. Qeyd etmək lazımdır ki, çoxkomponentli qazlı maye sistemləri üçün, adətən, μ=μ (p) asılılığının minimumu “yayılmış”olduğundan, doyma təzyiqinin bu üsulla təyin edilməsində (30÷40)% xətaya yol verilə bilər. temperaturun artması və qazın neftdə pis həll olması hallarında xətanın qiyməti xeyli artır. Elə buna görə də həmin üsuldan az istifadə edilir.
məsələsi-ultrasəs dalğalarının mühitdə yayılmasının mühitin 168
strukturunun qeyri-bircinslilik dərəcəsindən asılı olmasına əsaslanır. Belə ki, doyma təzyiqindən yuxarı vəziyyətlərdə qazlı maye sistemində ultrasəs dalğalarının yayılması bircinsli mühitlərdə olduğu kimidir. Təzyiqin p
d qiymətərində mayedən ayrılan qaz, mühitə qeyri-bircinslilik xassəsi verir və ultrasəs dalğalarınn akustik parametrlərinin nəzərə çarpacaq dərəcədə dəyişməsinə səbəb olur. Ikifazalı sistemin yaranması ilə səsin sönməsi halı baş verir (şəkil II.19)
Şəkil II. 19
Təzyiqin p=p d qiymətində sistenmdə akustik rəqslərin sönməsi iki dəfədən çox olur. Belə mühitdə səsin sürəti sabit qaır.
Bu üsul, yuxarıdakı üsullara nisbətən çox dəqiqdir. Ondan əsasən məsaməli mühit şəraitində doyma təzyiqinin təyin edilməsində istifadə olunur. Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|