A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qazların nəmliyi.
- § 5 Hidratlar və qaz-hidrat yataqları
149
Qazların istilik keçirməsi, özlülükdə olduğu kimi, temperatur artdıqca çoxalır. Bundan başqa, qazın molekulyar kütləsi artdıqca λ kiçilir (cədvəl II.7).
ilə doymuş olur. Buna qazların nəmliyi deyilir. Qazların nəmliyi, qazın tərkibindən, təzyiq və temperaturdan asılıdır. Qazların molekulyar çəkisi və temperaturu artdıqca onların nəmliyi artır, təzyiqi çoxaldıqca isə azalır. Nəmlik mütləq, nisbi və xüsusi nəmliklə, habelə nəmliyin defisiti ilə xarakterizə olunur.
Qazın vahid həcmindəki su buxarının miqdarına mütləq nəmlik deyilir. Qazın vahid çəkisinə düşən su buxarının miqdarına nəmlik defisiti deyilir. Qazın verilmiş halındakı mütləq nəmliyinin onun həmin şəraitdə su buxarı ilə doymuş halındakı mütləq nəmliyinə olan nisbətinə nisbi nəmlik deyilir.
Qazlar
t°, C C saat m kksl 2 ,
t°, C λ Metan n-Butan n-Heksan Hava 0
0 0 0,0260 0,0116 0,6107
0,0208 50
100 20
100 0,032
0,0201 0,0119
0,0273
Mütləq nəmliyi tapmaq üçün müxtəlif empirik düsturlar verilmişdir, məsələn, E. V. Levıkin:
, / 18810 , 3 451 , 0 253 3 047
, 1 5 047 , 0 047 , 0 nm q T W P P P
Q. V. Ponomaryov isə
150
3 / , 2196 , 0 exp 3 , 804 nm q T p zp Pe W
almışdır. Burada T – mütləq temperatur, °K; p - təzyiq, ama; p e – verilmiş temperaturda su buxarının elastikliyi; z – inhiraf əmsalıdır.
Bu düsturlarda qazın tərkibi nəzərə alınmışdır. Təbii nəm qazı –quru qazla su buxarının qarışığı kimi qəbul edib, bu qarışığa Dalton qanunu tətbiq etsək, mütləq nəmlik üçün aşağıdakı düstur alınır:
, 10 3 r c c r e e q P z R z R p p p W
burada p q – quru qazın sıxlığı; p e – su buxarının verilmiş şəraitdə elastikliyi; R q , R c – quru qazın və su buxarının qaz sabiti; z q , z
c –
quru qazın və su buxarının inhiraf əmsalıdır.
Qaz yataqlarının əksəriyyəti üçün qazın tərkibinə uyğun nəmlik II. 4 şəklində verilmişdir.
molekullarının əlaqəsi nəticəsində əmələ gələn kristalik maddəyə təbii qazların hidratları deyilir. Onların kubşəkilli simmetriyaya malik kristalik srrukturlar əmələ gətirir. Bu strukturların növü hidrat əmələ gətirən qazların molekullarının diametrindən asılıdır.
Molekullarının diametri 5,9 A-dən böyük olmayan qazlar (məsələn, metan, etan) birinci növ struktur yaradır. Belə hidratlara qaz hidratları deyilir. Molekullarının diametri 5,9 A° İLƏ 6,9 A° arasında dəyişən qazlar (məsələn, propan, izobutan) və ya tez uçan mayelər ikinci növ strukturlar yaradır. Belə hidratlara maye hidratları deyilir. Bundan başqa, ikinci növ strukturlu hidratlar karbon, hidrogen, azot və kükürd qazlarının iştrakı ilə “ikiqat hidratlar” əmələ gətirir. Təbiətdə molekullarının diametri 6,9 °A-dan böyük
151
Şəkil II. 4 olan hidrat məlum deyildir. Deməli, normal butan (molekulunun diametri 7,4 A-dir) və daha yüksək sıralı karbohidrogen qazları hidrat əmələ gətirmir.
Təbii qazların hidratları öz xarici görkəminə görə yaş qarı və ya buza xatırladır. Ona görə də hidratları bərk məhlul da adlandırmaq olar.
Hammerşmidtə görə qaz-hidrat sisteminin qaz fazasındakı su buxarının miqdarı qaz-su sistemindəkinə nisbətən az olur. Bu səbəbdən də (Dalton qanununa əsasən) verilmiş temperaturda hidrat üzərindəki su buxarının elastikliyi onun su üzərindəki elastikliyindən kiçik adlanır. Bu nisbət pozulduqda, yəni tədqiq olunan hidrat buxarının elastikliyi su buxarının elastikliyindən böyük olduqda hidrat parçalanır.
Təbii qazların hidratlarının əmələ gəlməsi qazın tərkibindən, onun su buxarı ilə doyma dərəcəsindən, təzyiq və temperaturdan asılıdır. Bundan başqa, hidratların yaranmasına qaz axınında suyun
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|