A. MİRZƏcanzadə. Z.ƏHMƏdov, R. Qurbanov
Yüklə 3,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
103
İlk yaxınlaşmada təzyiqin p p p 1 arasında dəyişməsinə uyğun məsaməlilik əmsalının elastik deformasiya hesabına dəyişməsini aşağıdakı ifadə ilə hesablamaq olar: c p p p m p m 3 1 ) ( ~ ) (
burada m (p) , m (p 1 ) – təzyiqin p və p 1 qiymətlərinə uyğun məsaməlilik əmsalı; 1
p - təzyiqin p 1 və p qiymətlərinə uyğun effektif gərginliklər; β
– süxurun xassələrini nəzərə alan əmsal olub, təcrübədən tapılır. Təcrübələr göstərir ki, qumlar üçün təzyiq 0.1 м Па –dan 150 м Па – ya qədər çoxaldıqda məsaməlilik əmsalı 20 % - ə qəd\r azalır. Lakin həmin təzyiqdən sıxlaşmış argillit süxurlarında isə məsaməliliyin azalması 6 % - ə qədər olur. Təzyiqin dəyişməsi ilə mühitin keçiriciliyinin dəyişməsi daha kəskin olur. Əgər qəbul edilsə ki, məsaməlilikəmsalının dəyişməsi ancaqsüxurun həcminin artması və ya azalması hesabına baş verir; onda təcrübi olaraq keçiriciliyin təzyiqdən elastik dəyişməsini aşağıdakı ifadə ilə hesablamaq olar: n p p p k p k 1 1 ) ( ) ( ) ( ; 1 ) ( 2 3 2 p a a n c
burada k(p), k(p 1 )-təzyiqin p və p 1 qiymətlərinə uyğun gələn keçiricilik, α – məsaməli kanalların quruluşunu nəzərə alan əmsal olub, sementlənmiş qumlar üçün qiyməti 1.25÷1.8-ə kimi dəyişir. Təcrübə nəticələrinə əsasən 1300÷1200 m dərinlikdə yerləşən qum gil hissəciklərindən təşkil olunmuş süxurlar üçün, elastik deformasiya hesabına keçiricilik əmsalı atmosfer şəraitində təyin olunmuşqiymətinə nisbətən (10÷40) % azala bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, laylarda neftçıxarma prosesində dağ təzyiqinin qiyməti dəyişməz qaldığından keçiricilik və məsaməliliyin 104
təzyiqdən asılı olaraq elastik dəyişməsi aşağıdakı düsturdan daha dəqiq tapıla bilər. o k o o m o p p a k k p p a m m exp
exp
burada m o , k o - məsamə və keçiriciliyin p o təzyiqdəki qiyməti; α m , α k –
sabit kəmiyyətlərdir (təcrübələrdən apılır). Qeyd etmək lazımdır ki, aparılan təcrübələr göstərir ki, süxurun elastik deformasiyasının təzyiqdən asılılığı eyni bir əyri üzrə deyil, müxtılif əyrilər üzrə gedir. Bu o deməkdir ki, eyni bir mühit üçün təzyiqin ardıcıl artırılması ilə təyin olunmuş elastik deformasiya, təzyiqin azalması istiqamətinə görə təyin olunmuş elastik deformasiya ilə üst-üstə düşmür. Yəni belə asılılıqlar histerezis hadisəsi ilə xarakterizə olunur. Bu səbəbdən də istər keçiricilik və istərsədə məsaməlilik üçün təzyiqdən asılı olaraq deformasiya əyriləri üçünhisterezis hadisəsiəlamətdardır.
Bu əsas etibarilə onunla izah olunur ki, müxtəlif təzyiq qüvvələrinə məruz qalan məsaməli mühitdə, onu təşkil edən hissəciklərin özlərinin yerdəyişmə hadisəsi baş verir. 1.41 şəklində neftli məsaməli mühit üçün keçiriciliyin təzyiqdən asılı olaraq dəyişməsi göstərilmişdir. Şəkildə əyrilərdəki oxların istiqaməti təzyiqin artma və azalma istiqamətlərini göstərir. Şəkildə göründüyü kimi,təzyiqin artması vı azalması istiqamətində çıxarılan k –
105
deformasiya alınır.
Süxyrların şərti olaraq bərk, kövrək, və s. qruplara bölürlər. Lakin kövrəklik və ya plastiklik süxurun daimi xassəsi deyildir. Demək olar ki, beten sexurlar müxtəlif qüvvələrin təsiri altında özlərini kövrək və həmçinin plastik cism kimi apara bilər. Dartılmada, əyilmədə və bir ox boyunca sıxılmada süxurun plastik xassəsi, deməkolar ki, büruzə verilmir. Süxurun dağılması, plastik deformasiyası hiss olunmadan baş verir.Hərtərəfli sıxılmada – sadə deformasiyalarda, kövrək olan süxurlar yüksək dərəcədə plastik xassələr kəsb edir. Lay süxurları, bir qayda oalraq, məhdud plastik xassəyə malikdir. Təcrübə sınaqlarında 3000 m dərinliyində yerləşən qumdan, gilli şistlərdən və s. təşkil olunmuş süxurları laya uyğun hərtərəfli təzyiq altında sıxdıqda plastik hala keçid müşahidə edilmir. Bununla bərabər, dağ-mədən təcrübəsində bu cür süxurların plastik deformasiyaya oxşar deformasiyasına tez-tez rast gəlinir. Süxurların tərkibi, xassələri, onların layda yatın şəraitindən və qüvvələrin təsirindən asılı olaraq plastik deformasiya mexanizmi müxtəlif ola bilər. Əgər əhəngdaşı və başqa minerallardan əmələ gəlmiş sementlənmiş süxur sıxılsa, ayrı-ayrı dənəciklər bir-birindən asılı olmayaraq hərəkət edə bilər. Hər dənəcik yük altında qonşu dənəcik ətrafında hərəkət edir və fırlanır. Dənəciklərin belə yerləşməsində (belə hərəkətə nəticə etibarilə dənələarası yerdəyişmə kimi baxmaq olar) süxur məhdudlaşmış plastik xassə kəsb edir. Çox hallarda süxurların plastik xassəsi, uzun müddət yük təsirindən aşkar edilir ki, bunun nəticəsində də süxurun quruluşu dəyişə bilər.
Əhəng və qum daşlarında, dolomit və s. süxurlarda tez-tez çoxlu sayda mikroçatların əmələ gəlməsi nəticəsində plastik deformasiya baş verir. Bunun nəticəsində layın ayrı-ayrı sahələri üzrə çaların müstəviləri
Yüklə 3,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|